充電式電視機與磚頭：越南鄉村童年的銀幕記憶

充電式電視機與磚頭：越南鄉村童年的銀幕記憶、我是Maria

（TV và gạch: Ký ức màn ảnh tuổi thơ ở làng quê Việt Nam）

文工團（văn công）離開村子幾年後，我們又開始等待每週三與週日的晚間──期待那部長篇電視劇的播放時光。

秀姐（cô Sâu）很婉轉地在屋前的墊子上放了個小盒子，希望來看電視的人能自覺投錢。沒有人自覺。下一次她乾脆站在門口守著，想看電視就得先付錢。

貝姊（chị Bé）偷了媽媽的錢，邀我和莉（Lý）一起去看。那晚我們三姊妹住在外婆家，有錢在手，我們理直氣壯地踏進秀姐家，坐上第一排的位置。

後來我們沒錢時還是去她家。到了開播時間，秀姐關上門。沒錢就得回家，但我們假裝走了。走到池塘邊，又偷偷折返回來。按照貝姊教的方法，我們躲到門廊邊，掀起竹牆縫隙，留個眼睛大小的洞偷看。「用竹枝戳那個從牆外偷看的眼睛！」秀姐的兒子坐在屋裡，故意大聲說讓我們聽見。莉嚇得要走，但貝姊堅持不肯。

小孩子來來去去，一毛錢都收不到。後來，秀姐的丈夫想到個主意：用磚頭代替門票。每個來看電視的人帶一塊磚。那時村道旁堆著許多等著修水利的磚頭。小孩大人晚上看劇前就去那裡各拿一塊。等《我只是瑪麗亞》（Đơn giản tôi là Maria）這部長劇播完，聽說秀姐家堆的磚足夠蓋一間浴室了。貝姊則經常因為假裝去外婆家念書，實際是偷磚頭去看劇，被姨媽富（mự Phú）抽得腿上滿是藤條痕。

那時整個鄉裡只有六戶人家有電視。電視靠蓄電池（ắc quy）運作，每次充電得花半天上鎮裡。過一週又要花半天去取回。所以開演才開機，中途如果插播廣告，就得關機省電。

1994年，舅舅憲（dượng Hiến）回鄉，正好趕上在美國舉行的世界盃足球決賽。第一場在阿飛哥（anh Phi）家看得快結束時，電池沒電了，便趕去常哥（anh Thường）家。第二場還沒結束，那邊的電池也沒了，結果誰也不知道比賽結果如何。

我們順著蘆山坡（dốc Lối Sơn）去到甸伯伯（ông Diện）家。他家的院子早已坐滿小孩。甸伯伯像開會一樣莊重地說：「鄉親來看電視，我不會小氣。但電視不是天上掉下來的，充電也得花錢。所以我提個建議──來看劇的每人帶幾根柴火，就當是『打狗棍』那樣輕鬆，一人幾根，也能湊一捆給我們老兩口煮飯用。我和老太太老了，砍不了柴了。」

他的建議太簡單，人人都做得到。可惜後來發生了件傷心事──他珍貴的電視被偷了。

每天看完劇後，甸伯伯都會把電視收進床座裡，鎖起來，還睡在床門上。即便如此，小偷還是偷走了電視。電視一丟，他喝了安眠藥，幸好兒子及時把他送去醫院洗胃。

從此我們只好改去春伯伯（ông Xuân）家看。那時正在播中國劇《渴望》（Khát vọng）。春伯伯住得離村人較遠，不喜歡人來人往。

我們只敢坐在他家門口，一聲不吭，深怕他的狗會叫。看到其他人也來，我們才放心混在人群裡一起進屋。

一見人多，春伯伯啪地一聲關掉電視：「搞什麼？怎麼一堆人湧過來？今天又不是家裡辦喪事！」孩子和老人都靜靜地，假裝聽不見這句冷話。他又說：「就算有喪事，我也沒請你們來。」

但那部《渴望》實在太好看了。大家都裝沒聽見，安靜坐著。

最後他還是打開電視。今晚是結局。

從春伯伯家門口上坡回家的路上，爸爸說：「這部戲的導演真是高明。」媽媽說：「那女主角演得真好。」父母一致認為：人生並不是善良就有好報。那劇的餘韻，整整縈繞了一個月。我夜裡夢見和劉慧芳（Lưu Huệ Phương）一起去砍柴，插秧時也和姮姊（chị Hằng）一起背誦劇中那首歌詞：「徬徨在漫長歲月裡，真假難辨，誰來傾訴？」

---

📚簡短書評：

這篇文章充滿濃郁的鄉村童年記憶，細膩描寫1990年代越南農村中對「電視」的渴望與日常創造力。從磚頭換門票、柴火換電視，到躲在竹牆偷看，作者以幽默又感傷的語調，刻畫出物資匱乏年代裡人情溫度與文化啟蒙。尤其最後對《渴望》的集體記憶與批判，展現鄉民對命運與善惡的思索，餘韻繚繞，令人動容。

如需繼續翻譯此類作品，我很樂意協助。

簡單，我是Maria（Đơn giản tôi là Maria）

電視台播放《簡單，我是Maria（Đơn giản tôi là Maria）》那段時間，我就不再跟著姊姊貝（chị Bé）看戲了。住在「竹溪村（Xóm Trùa）」外頭的我，有了一群專門一起看電視劇的夥伴。

有次，認（Nhận）去河內替親戚照顧小孩，不知為何突然回家了。他回來後唯一感到遺憾的，就是沒能看完那部劇——一部講述一位漂亮、善良但不識字的女孩瑪麗亞（Maria）的故事。她到城市當女傭，與雇主的兒子陷入愛情……我和認一起去給村民插秧，他邊插邊把這劇講給我聽。認說他喜歡瑪麗亞，因為她有自尊心，雖然貧窮，卻從不讓人瞧不起。

從那時起，每當《簡單，我是Maria》開播時，竹溪村的孩子們就呼朋引伴，一起去看。

晚上電台響起九下，我們姐妹便會互相使眼色，蹑手蹑腳地下廚房點火舉火把。媽媽知道，但裝作沒看見。她雖不禁止，也從不鼓勵，因此我們看戲總是小心翼翼，不敢聲張。

認總是走在最前頭，手裡拿著燃燒的火把，步伐輕快。他熱情地回答我們的問題。認說，在河內，有彩色電視。彩色電視是人穿什麼顏色就顯示什麼顏色，不像村裡的Phi哥，還得在螢幕上蓋塊紅布來假裝彩色。

認還帶回一張表格，上頭列出劇中人物的名字與性格，讀給我們聽。幾天後，我們全背得滾瓜爛熟。放牛的時候也背，上課的時候還念。

有一晚下雨，媽媽不准我們出門。我們假裝睡了，關燈掛蚊帳，一個個悄悄爬起來。認和姊姊藍（chị Lam）已在玉米田外等著。大雨澆熄了火把，我們只能緊緊牽著彼此的肩膀走過濕滑的斜坡。只有恆（Hằng）摔了一跤扭了腳，疼了好幾天也不敢跟媽媽說。

認到底讀到幾年級？是二年級還是一年級還沒讀完？她是完全不識字，還是略懂一點？我已經不太記得了。

村裡的孩子只有兩種：一種去學校，一種不去。沒有會讀書的，也沒有所謂成績好的。上學的孩子只要半天下田，而不上學的，有些已能讀寫，有些還不能。

認的家從玉米田到廚房都乾乾淨淨。家門前的路更是一塵不染。就連一片竹葉掉在地上，她爸爸也會放下鋤頭，回屋拿掃帚清乾淨。她家的茶水也特別香，因為茶碗都擦得光可鑑人。

為什麼他們家要這麼乾淨？認說：「因為我們窮。窮人要乾淨，才不會被瞧不起。」

也因為窮，她媽媽到哪都說：「在家吃飽了。」

肚子明明餓得咕咕叫，經過人家吃飯的院子時，她媽媽也會拿根牙籤塞嘴巴，裝作剛吃完一樣。

村裡辦婚禮或祭祖，通常都是認的爸爸去。如果爸爸病倒，媽媽才會去，但也吃得非常克制。久而久之，她的胃變得越來越小，可農活還是得做。

認走路快，幹活也快。夏天我常跟她一起去砍柴。她背的柴整齊又美觀，我的則總是亂七八糟。她還會幫我補砍一捆，或去小溪裡幫我舀一帽子的水。喝完後還會幫我洗臉。山泉水特別甘甜。我掀開飯包，直接分她一半。她說：「慢慢吃，要仔細感受好吃的味道。」

兩人躺著聽松風吹拂。

「哈，妳知道為什麼我在孩子們中很有威望嗎？」

「不知道，教我吧。」

「妳得讓他們敬妳。」

「怎麼做？」

「妳得做榜樣，不要多話。像妳叫阿輝掃院子，說了三次他還不掃，妳就自己拿掃帚去掃。妳叫阿孝洗碗，他不聽，妳也默默去洗。」

「我這樣，他們不就更得寸進尺？」

「一開始是。但久了他們會不好意思。做事時妳要沉默，不生氣，不邀功，話少點。」

「我來試試。」

「哈，妳覺得世界上真的有像Maria那樣的人嗎？妳知道她為什麼不告訴那男生她生了孩子嗎？」

某一天，我等了很久都沒看到認來叫我，我只好一個人去砍柴。沒人陪，連中場吃飯都覺得好孤單。想著她，我乾脆提著柴回家。

走到斜坡上，聽見鼓聲。我問：「誰死了？」

在花園裡剪茶葉的阿青說：「認死了。」

走進院子，就看到姊姊藍從「山腳坡（Lối Sơn）」跑上來。「認死了，妳知道嗎？她跳井了。昨天下午她去縣城趕集，回來時還給我糖吃。她說要來跟妳道別，明天就走了。」

為什麼？認，為什麼？

那一夜，我躺著與恐懼對抗。她家那邊的鼓聲一直傳過來。

發生這樣驚天動地的事，可我們這群曾經玩在一起的孩子，竟也沒想太多。日子照舊，下田、上學。我們還是點火把看戲，只是再也沒有人走在最前面了，大家都默默地想念她，卻誰也不說出口。

妳為什麼要死？認，妳為什麼不等戲看完？妳知道後來Maria的人生怎樣了嗎？

我家買電視了，姊姊藍家也買了，還是彩色的。我們不用再邊看邊想妳了，下雨天也不用跋山涉水。咱們村也有電了，看電視不用再擔心電瓶撐不住。

---

書評：

這段文字是深切的兒時回憶，也是對童年情感、村落生活與社會階級的哀悼詩。主角「認」的悲劇，並非突如其來，而是貧窮、自尊與壓抑的沉積，最終溢出生命的容器。作者以淡然筆調書寫震撼人心的故事，輕聲細語地揭開一個女孩的消逝與一群孩子的成長之痛，是質樸卻絕美的現代越南散文傑作。

Vài năm sau khi đoàn văn công đi thì chúng mình lại chờ đợi đến đêm thứ Tư và Chủ nhật xem phim dài tập.

Cô Sâu tế nhị đặt một cái hộp trên thếm nhà cho người đến xem tivi tự giác bỏ tiến. Không ai tự giác. Lần sau cô đứng ở cửa nhà canh. Muốn xem phim phải trả tiền.

Chị Bé lấy trộm được tiến của mẹ rủ mình và Lý đi xem khi ba chị em vào nhà bà ngoại ngủ đêm. Có tiến trao tay, ba đứa đàng hoàng bước vô cửa ngồi chỗ đầu tiên.

Những lần sau không có tiền bọn mình vẫn đến nhà cô Sâu. Đến giờ phim cô đóng cửa. Không có tiến thì quay về, nhưng bọn mình giả vờ về. Ra đến bờ ao thì len lén quay lại. Theo cách chị Bé bày, bọn mình vào thềm nhà, vạch vách nứa, tạo ra cái kẽ hở đủ cho một con mắt nhòm vào. "Lấy que nứa chọc mắt đứa nào đứng ngoài vách." Thắng con cô Sâu ngồi trong nhà cố tình nói to cho chị em mình nghe rõ. Lý sợ quá đòi về nhưng chị Bé không chịu.

Bọn con nít đến rồi về chả thu được đồng nào. Chồng cô Sâu, một hôm nghĩ ra ý tưởng thay vẻ bằng gạch. Một đứa đến xem tivi mang theo một viên gạch. Bấy giờ dọc đường làng có những đống gạch người ta mang đến làm kẻ thủy lợi. Con nít, người lớn tối di xem phim qua đó lấy một viên. Kết thúc bộ phim dài tập Đơn giản tôi là Maria số gạch nhà cô Sâu nghe nói đủ xây được một cải nhà tắm. Chị Bé thì thỉnh thoảng chân nổi lằn roi vì bị mự Phú đánh. Tội giả vờ ra nhà bà học rồi trộm gạch đi xem phim.

Bấy giờ cả xã sáu nhà có tivi. Tivi chạy bằng ắc quy. Mỗi lần sạc điện phải lên thị trấn mất nửa ngày mang đi. Một tuần sau lại mất nửa ngày lên lấy về. Vì thể đến giờ chiếu phim mới mở, đang xem có chương trình quảng cáo xen ngang phải tắt.

Năm 1994, dượng Hiến về quê đúng dịp chung kết bóng đá thế giới ở Mỹ. Đang xem gần xong hiệp một ở nhà anh Phi thì hết bình ắc quy lại chạy sang xem nhà anh Thường. Chưa hết hiệp hai thì tivi nhà anh Thường cũng chạy hết bình ắc quy. Thế là không biết kết quả trận đấu ra sao.

Xuôi theo dốc Lối Sơn, chị em mình đi ra nhà ông Diện. Các cháu đến ngồi kín sân, ông Diện nói, trịnh trọng như trong cuộc họp: Người làng với nhau đến xem phim bác không tiếc gì. Nhưng tivi không tự nhiên mà có, sạc ắc quy cũng phải mất tiền. Cho nên bác có đề nghị là mỗi lần đến xem phim ta cầm theo vài cây củi, coi như là que đập chó cho nó nhẹ nhàng. Mỗi người vài cây, góp cũng được một bó củi giúp ông bà nấu cơm. Ông bà già cả không đi chặt củi được nữa.

Đề nghị của ông quá đơn giản, ai cũng làm được. Một chuyện buồn xảy ra, chiếc tivi quý của ông Diện bị kẻ trộm lấy mất.

Mỗi tối xem phim xong, ông cất tivi vào sập, khóa lại và ngủ ngay trên cánh cửa sập. Vậy mà tên trộm vẫn lấy được. Mất tivi, ông Điện mua thuốc ngủ về uống. Con trai ông đã kịp thời đưa cha đến bệnh viện rửa ruột.

Từ ngày ông Diện mất tivi, bọn mình buộc phải xuống nhà ông Xuân xem nhờ. Bấy giờ tivi đang chiếu bộ phim Khát vọng của Trung Quốc. Ông Xuân hàng xóm, sống khá cách biệt xóm làng, không thích người làng đến nhà.

Bọn mình đến ngồi ngoài ngõ. Ngồi thật im để chó nhà ông không sủa ẳng lên. Khi thấy người làng đến nhiều thì nhập vào đoàn đi vào đỡ ngại.

Thấy mọi người vào, ông Xuân tắt phụp tivi. Làm gì mà kéo nhau đến đông vậy? Hôm nay nhà đâu có giỗ. Trẻ con, ông bà già lặng im, vờ như vừa nghe lời nói đùa. Ông Xuân nói tiếp: Mà nếu có giỗ thì đây cũng chả mời.

Tại bộ phim Khát vọng đang chiếu trên màn hình cuốn hút quá. Ông nói gì kệ. Phim sắp kết thúc rồi. Mọi người vẫn ngồi im.

Ông lại bật tivi lên. Đêm nay là tập cuối bộ phim Khát vọng.

Từ ngõ ông Xuân ra dốc leo về nhà, cha nói, đạo diễn bộ phim bậc thấy. Mẹ nói, cô diễn viên đóng tài. Cả cha và mẹ đồng tình, không phải cứ tốt bụng hiển hậu là cuộc đời có hậu. Dư âm phim kéo dài suốt tháng. Mình đêm ngủ mơ gặp Lưu Huệ Phương cùng đi chặt củi. Đi làm cỏ lúa mình và chị Hằng đổ nhau đọc thuộc lòng lời bài hát trong phim. "Băn khoăn năm tháng rộng dài. Thực hư lẫn lộn biết ai tỏ bày..."

Thời gian tivi chiều bộ phim Đơn giản tôi là Maria mình không theo chị Bé nữa. Ngoài Xóm Trùa mình có một nhóm đi xem phím chung với nhau.

Nhân đi trông em cho người họ hàng ngoài Hà Nội, không hiểu vì lí do gì bỏ về. Về quê hắn chỉ tiếc bộ phim đang xem đỏ. Bộ phim về cô gái mù chữ xinh đẹp tốt bụng tên là Maria. Maria lên thành phố làm người giúp việc vướng vào tình yêu với con trai ông chủ... Mình và Nhận đi cấy đổi công cho một nhà trong xóm được nghe Nhận kể lại. Nhân thích Maria (1) Trong bản in lần đầu, tên nhân vật là Phần, nay tác giả sửa lại là Nhận ĐKT) vì cô ấy có lòng tự trọng, nghèo khổ nhưng không để người khác coi thường.

Từ đó tối nào có phim Đơn giản tôi là Maria là những đứa trẻ ở Xóm Trùa rủ đi xem.

Đêm nghe đài tút chín tiếng là chị em mình nháy mắt nhau rón rén xuống bếp thổi lửa châm đuốc. Me biết nhưng lờ đi. Không ngăn cấm nhưng mẹ cũng không ra vẻ đồng tình nên cái sự đi xem phim không dám ồn ào.

Nhận đi đầu đoàn, tay cầm bó đuốc nửa cháy rực. Bước chân nhanh. Nhận trả lời nhiệt tình những câu hỏi của chị em mình. Nhân nói ngoài Hà Nội có tívi màu. Tivi màu là mặc quần áo màu gì nó ra màu đỏ chứ không phải trùm tấm voan đỏ lên màn hình như anh Phi làm đâu. Nhận còn mang về được bài vẻ liệt kê tên và đức tỉnh các nhân vật trong phim đọc cho cả hội nghe. Vài bữa sau đứa nào cũng thuộc lòng, di chăn bỏ, đến lớp đọc ra rả.

Đêm mưa mẹ không cho đi, giả vờ mắc màn, tắt đèn như là đã ngủ rồi tỉng đứa lên ra, Nhận và chị Lam dã chờ ngoài ngô. Mưa dập tắt đuốc, mấy đứa bám vai nhau. Mua tôi, qua dốc trơn chỉ Hằng bị trượt ngã sái chân. Đau ê ẩm cả tuần sau nhưng không dám nói với mẹ. Nhận học tới lớp mấy thì bỏ học, lớp hai hay đang lỡ dở lớp một. Nhận không biết chữ hay có biết một ít? Mình không chắc chắn lắm về điều này nữa.

Trẻ con trong làng chỉ có hai bọn. Bọn đi học và không đi học. Không có bọn đọc sách. Không có bọn học giỏi. Sự khác nhau giữa bọn đi học và không đi học ở chỗ bọn đi học chỉ ra đồng một buổi. Trong số bọn không đi học có đứa đã đọc thông viết thạo, có đứa chưa.

Nhà Nhận sạch sẽ, tỉnh tươm từ ngoài ngô vào đến tân bếp. Đoạn đường trước nhà Nhân cũng sạch tỉnh, một cái lá tre rụng xuống cha Nhân đang vác cày ra đồng cũng thả cây, vào nhà lấy chồi vo sạch. Uống một bát nước chè ở nhà Nhận cũng ngon hơn vì từng cái bát được đánh mun sạch bóng.

Tại sao nhà Nhận cứ phải sạch sẽ đến mức vậy? Nhận bảo, vì mình nghèo. Nghèo nên phải sạch sẽ khỏi bị khỉnh.

Vì nhà nghèo nên mẹ của Nhân đi đâu ai mời cũng bảo ăn no ở nhà rồi.

Bụng đói cồn cào nhưng đi qua sân nhà người ta đang ăn cơm, mẹ Nhận cũng bẻ cái tăm ngậm miệng vỡ như vừa ăn xong.

Đám cưới, đám giỗ ở làng mẹ Nhân đều để cha đi. Nếu cha ôm không đi được mẹ Nhân đến và ăn rất dè dặt. Lâu dần, dạ dày mẹ Nhân bé lại. Việc nhà nông vẫn phải lao lực.

Bước chân nhanh, Nhân làm việc gì cũng nhanh. Mùa hè mình hay đi chặt củi với Nhận. Gảnh củi hẳn to, đẹp, nuột nà. Gánh củi mình xộc xệch, rườm rà. Làm xong, hắn đi chặt giúp mình, hoặc xuống khe múc lên cho mình một nón đấy nước. Uống xong thì rửa mặt. Nước khe mặt ngọt. Mình mở đùm com ra chia hẳn một nửa. Hắn bảo mình ăn từ từ để cảm nhân cho hết cải ngon.

Hai đứa nằm nghe gió thông rì rào. - Hà này, mày có biết vì sao tao rất có uy với các em không?

- Không, bày cho tao với.

- Mày phải làm cho bọn đấy nể. - Như thế nào?

- Mày phải làm gương. Không nói nhiều. Ví dụ, mày sai thẳng Huy đi quét sân. Nhắc ba lần rồi nó vẫn không nghe thì mày tự đi lấy chổi quét. Mày bảo thẳng Hiệu rửa bát, nhắc ba lần không đi, thì tự mày đi rửa.

- Hai thẳng đó tao mà làm thế nó càng ming. - Vài bữa nó mừng nhưng sau đó nó sẽ ngại. Trong khi đi làm thay việc của nó mày phải giữ được im lặng, không tỏ ra bực bội, không kể công, đỉng nói nhiều. - Để tao thủ.

- Hà này, mày nghĩ ngoài đời có người nào như Maria không? Mày có biết tại sao Maria không cho thằng kia biết mình sinh con không?

Một ngày chờ mãi không thấy Nhận sang gọi, mình vô đôộng một mình. Không có hẳn buổi chiếu chặt củi cử buồn buồn. Đùm cơm mở ra một mình ăn lại nghĩ đến hẳn.

Mình bỏ củi gánh về. Về đến đầu dốc thì nghe tiếng trống. Ai chết vây. Ở Thanh đang cắt chè trong vườn nói vọng ra, con Nhận chết.

Về đến sân thì thấy chị Lam chạy dưới Lối Sơn lên. Con Nhận chết rồi bay ơi. Hắn nhảy giếng. Chiều qua hắn đi chợ huyện về kêu tau ra ngõ cho kẹo lạc. Hắn nói tau đến chào bay mai tau di.

Tại sao? Tai sao thế hả Nhận?

Suốt đêm đó mình chống chọi với nỗi sợ hãi. Tiếng trống bên nhà hắn cứ vọng sang.

Một chuyện kinh đông như vậy nhưng bọn mình, những đứa trẻ từng chơi vui với nhau, cũng không nghĩ gì nhiều lắm khi đó. Rồi lại ra đồng, rồi đi học. Chúng mình vẫn đốt đuốc xem phim, không có Nhận làm trưởng đoàn nữa, thấy thiếu vắng vô cùng mà không đứa nào nói ra.

Tại sao mày chết? Sao không đợi xem hết bộ phim hả Nhận? Mày có biết cuộc đời Maria sau đó thế nào không. Nhà tao mua tivi rồi. Nhà chị Lam cũng mua tivi rồi. Tivi màu nhé. Bọn tao chẳng phải xem nhớ ai, đêm mưa chẳng phải đi xa. Quê ta có điện rồi, chẳng phải vừa xem vừa hồi hộp canh chỉng bình ắc quy.