媽媽回鄉當老師

媽媽回鄉當老師

**動石坡（Dốc Động Đá）**。牛車載著糞肥。母親握著車把，孩子們在後頭當剎車。

糞車太重了，下坡時在半山腰突然加速，超出了孩子們的控制能力。一雙雙稚嫩的手鬆了開來。母親大叫著，順著坡勢奔跑，手還緊抓著車把，牛車猛地撞上母親的背。孩子們跟著奔下坡。坡底，母親倒在糞車下。母親韌帶拉傷，休息了半個月不能教書。幸好沒有骨折。大人們責備孩子們：怎麼拉車的，讓母親落得如此下場。

每位教師分配到校園後園一小塊地用來搞副業增產。那天母親帶著孩子們把糞運到學校種木薯。如今母親腳傷躺著，對疼痛倒不怎麼計較，只是惋惜來不及趕在春霧細雨前種下幾窩木薯。孩子們手忙腳亂，少了母親親自指揮，做什麼都出錯。

1972年，母親考上**第一師範大學（Đại học Sư phạm I）**。

> 註：（1）當時該校因戰爭疏散至**南河省（Nam Hà）**。（BT）

那時\*\*茂舅（Dượng Mậu）\*\*在教育局（**Ty Giáo dục**）工作，偶然看到母親的錄取通知書。通知書上的日期顯示學校已經開學兩個月。戰爭中，郵件延遲或遺失。如果不是茂舅剛好在教育局，看到那封通知，母親就會去當水利工人、青年突擊隊，然後就此安分守己地當個沒有其他職業的農婦，永遠成不了教師。

農曆\*\*臘月二十三（二十三 tháng Chạp）\*\*那天，茂舅趕回來催促母親趕快動身，說再晚就來不及了。

\*\*義舅（Cậu Nghĩa）\*\*為妹妹高興，念了兩句詩送她：

> 「寒風刺骨陽光柔，百般苦楚甜自有？」

母親非常感動。

\*\*外公（Ông ngoại）\*\*幫母親辦入學手續，**外婆（bà ngoại）**殺了一隻雞。母親把雞腿帶去給自己病重的**內祖母（bà nội）**，向她辭行。說：「我去讀書了，不知道什麼時候回來。」母親離家一個月後，內祖母過世。

臘月二十五大清早，外公和母親一起到大路上等北上的軍用車。車行至\*\*清化市（thị xã Thanh Hóa）\*\*便停下。天也剛黑。

\*\*咸龍橋（Cầu Hàm Rồng）\*\*遭轟炸，居民疏散，只剩下一片殘垣斷瓦。外公和母親在倒塌、無頂的屋子裡尋找落腳處。半夜，周圍傳來喧鬧聲，有幾位士兵也在找地方過夜。他們還有雨衣搭成的遮風避雨處。

> 註：（1）**Ty Giáo dục**為當時的國家行政機構，相當於現在的「省級教育廳」。（BT）

隔天早上，外公和母親到車站，等著搭貨運火車前往**府里站（ga Phủ Lý）**。到站後再步行至**金榜縣（huyện Kim Bảng）**，打聽前往\*\*第一師範大學（Đại học Sư phạm I）\*\*的路。

那天是臘月二十六，學校空無一人。老師與學生都已回家過年。人們疑惑又憐憫地看著這對父女：怎麼不等過完年再來呢？

母親的背包裡有三個粽子。她留了兩個，給外公一個，讓他在路上吃。送外公上車後，母親回到宿舍，忍不住大哭，覺得孤單又委屈。宿舍裡還有兩位來自\*\*廣平省（Quảng Bình）\*\*的女生，和母親境遇相同，剛收到錄取通知書，高興得馬上動身。

外公在車站久候不見火車，只好沿著鐵軌步行，哪裡遇到火車就搭哪段。除夕夜，快到子時，他終於回到家。雙腳已經腫脹得厲害。

這些延遲入學的學生被分配到同一個科系──**生地系（Khoa Sinh Địa）**。

母親的木箱中還保存著一張全班合影，每個同學的臉都清清楚楚。這是**海興的花（Hoa Hải Hưng）**，母親曾兩次到她家吃鴨血羹；這是**清化市的歷（Lịch thị xã Thanh Hóa）**，這是**永靈的演（Diễn Vĩnh Linh）**，這是**河內的詩（Thoa Hà Nội）**，一起組讀書小組。這是**德壽的山（Sơn Đức Thọ）**，大三那年因毛囊感染引發敗血症而去世。

有一次載母親經過**常信（Thường Tín）**，母親說那裡以前有一家精神病院。記得有段時間，她晚上要到那裡陪一位住院的同學。那位同學得了精神疾病，住院兩個月，家人也不知情。全宿舍輪流去醫院送飯、照顧。

彼此這麼親近，但一畢業就斷了聯繫。

畢業後，負責學生工作的**富老師（thầy Phú）**問母親想留在市裡教書，還是回鄉下。母親高興地說：「我要回**香溪（Hương Khê）**，我想回香溪，請老師幫我安排，我想回父母身邊。」

年輕的女老師，熱愛生活，手巧，身形纖細又靈活，騎著單車沿著\*\*吶河（sông Ngàn）\*\*而行。

一位浪漫的書生軍人寫信回家寄往**千深（Ngàn Sâu）**。

> 故事說有條仙水/ 滋養多少美人兒/ 我信這是真的/ 自從在渡口遇見妳……

女老師太容易相信人了。從那以後，母親便一頭埋進苦難之中。

---

Dốc Động Đá. Xe bò phân. Mẹ cầm càng, đàn con phía sau làm phanh.

Xe phân nặng quá, xuống lưng chừng dốc đột ngột xe lao mạnh, quá sức giữ của con. Từng bàn tay yếu ớt rời ra. Mẹ la lên oai oái chạy xuôi dốc theo quán tính, tay vẫn cầm càng, chiếc xe chồm lên lưng mẹ. Mấy đứa con chạy theo. Dưới chân dốc, mẹ nằm dưới xe phân. Mẹ bị bong gân, nghỉ dạy mất nửa tháng. May là không gãy chân đấy. Người lớn mắng lũ trẻ con níu xe kiểu gì để mẹ ra nông nỗi này.

Mỗi giáo viên được phân một khoảnh đất sau vườn trường tăng gia sản xuất. Hôm đó mẹ con chở phân tới trường trồng sắn. Giờ mẹ đau chân nằm đấy, mẹ chẳng nề hà cái chuyện đau, chỉ tiếc không dăm cổi sắn cho kịp đợt mưa phùn. Đàn con ngáo ngơ, không có mẹ trực tiếp chỉ huy làm gì cũng hỏng.

Mẹ vào học Đại học Sư phạm I năm 1972(1).

(1) Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 1 thời kì sơ tán về Nam Hà (BT).

Dượng Mậu thời gian đó làm việc ở Ty Giáo dục vô tình thấy giấy báo đỗ đại học của mẹ. Theo như thời gian viết trên giấy báo thì trường đã vào học được hai tháng. Chiến tranh, giấy tờ chậm trễ hoặc thất lạc. Nếu dượng Mậu không làm ở Ty Giáo dục, không thấy được tờ giấy báo trúng tuyển thì mẹ đi làm công nhân thủy lợi, thanh niên xung phong rồi yên phận làm người nông dân không có thêm một nghề nữa là giáo viên.

Ngày hai mươi ba tháng Chạp, dượng Mậu về hối thúc mẹ đi nhanh lên chứ muộn quá rồi.

Cậu Nghĩa mừng cho em gái. Đọc tặng em hai câu thơ: "Rét nhiều nên ấm nắng hanh/ Đắng cay lắm mới ngọt lành đó chăng?” Mẹ xúc động lắm.

Ông ngoại đi lo giấy tờ cho mẹ nhập học. Bà ngoại làm thịt một con gà. Mẹ mang đùi gà vào cho bà nội của mẹ dang ốm nặng, chào tạm biệt bà con đi học. Con đi học không biết khi nào về. Mẹ đi một tháng thì bà nội mất.

Mờ sáng ngày hai lăm tháng Chạp, ông ngoại và mẹ ra đường cái đón xe của bộ đội ra Bắc. Xe đến thị xã Thanh Hóa thì dừng. Trời cũng vừa tối.

Cầu Hàm Rồng bị đánh bom, dân đi sơ tán, còn lại những ngôi nhà đổ nát. Ông ngoại và mẹ đi tìm chỗ ngủ trong những ngôi nhà đổ tường mất mái. Nửa đêm, tiếng ồn ào xung quanh, có mấy chú bộ đội cũng đang đi tìm chỗ ngủ. Họ có thêm áo mưa căng lên đỡ gió và tránh mưa.

(1) Cơ quan hành chính nhà nước trước kia, tương đương với cấp Sở hiện tại (BT).

Sáng hôm sau, ông ngoại và mẹ ra ga, chờ bắt tàu hàng ra Phủ Lý. Đến ga Phủ Lý, đi bộ về huyện Kim Bảng, hỏi thăm đường đến trường Đại học Sư phạm I.

Hai mươi sáu Tết, trường vắng ngắt. Giáo viên, sinh viên đã nghỉ Tết, về quê. Sao không đợi ra Tết hẵng đi. Người ta nhìn hai cha con thắc mắc, thương cảm.

Trong ba lô có ba cái bánh chưng. Mẹ giữ lại hai cái, đưa cho ông ngoại một cái mang về ăn dọc đường. Tiễn ông lên tàu, mẹ quay về kí túc xá khóc nức nở tủi thân. Kí túc xá có thêm hai bạn ở Quảng Bình cùng cảnh như mẹ, cũng nhận được giấy báo, mừng quá đi luôn.

Ông ngoại lên chờ mãi không có tàu, đi bộ theo đường sắt. Đến ga nào gặp tàu đi nhờ được một đoạn. Đêm ba mươi, sắp tới giao thừa, ông về tới nhà. Hai chân ông sưng phù.

Những sinh viên nhập học muộn được xếp vào một khoa. Khoa Sinh Địa.

Trong rương mẹ còn giữ một bức ảnh đầy đủ khuôn mặt các bạn cùng lớp. Đây là Hoa Hải Hưng, mẹ hai lần về nhà nó ăn tiết canh vịt, đây là Lịch thị xã Thanh Hóa, đây là Diễn Vĩnh Linh, Thoa Hà Nội cùng học nhóm. Đây là Sơn Đức Thọ đến năm thứ ba thì chết vì nhiễm trùng máu bởi cái nhọt đinh râu.

Một lần chở mẹ đi qua Thường Tín, mẹ nói ở đây hồi đó có bệnh viện tâm thần. Nhớ có đợt đêm xuống là mẹ phải vào đó ngủ với bạn. Bạn bị bệnh thần kinh phải nằm viện hai tháng, gia đình không biết. Cả phòng thay nhau đến viện đưa cơm, chăm bạn.

Gắn bó với nhau là thế nhưng ra trường là thôi. Biệt tin nhau.

Mẹ ra trường, thầy Phú phụ trách sinh viên hỏi mẹ muốn dạy ở thị xã hay về quê. Mẹ trả lời như reo, em về Hương Khê, em muốn về Hương Khê, thầy thu xếp cho em về Hương Khê gần cha mẹ.

Cô giáo trẻ yêu đời, khéo tay, dáng mảnh mai nhanh nhẹn đạp xe đi bên sông Ngàn.

Anh bộ đội thư sinh lãng mạn viết thư về nhà gửi Ngàn Sâu.

Chuyện rằng có dòng nước tiên/ Cho bao nhiêu người xinh đẹp/ Anh tin là điều có thực/ Sau ngày xuống bến gặp em...

Cô giáo thì cả tin. Và từ đó mẹ chỉ biết vùi đầu vào chịu khổ.