正是在《翻過山坡就是家》這部以鄉村女孩日常為題材的短篇小說集中，我被那種「寫得像沒寫」的文風深深吸引與催眠。

《翻過山坡就是家》——潘翠霞（Phan Thúy Hà）

「你讀過潘翠霞的書嗎？這位正在文壇上引起強烈回響的作家，寫過《別提我的名字》、《我是我父親的女兒》、《家族》，最近又出了《越過山坡就是家》。」一位專寫文學評論的朋友這樣問我。我知道有一位文筆極佳的潘翠霞，來自河靜省香溪縣福同社。但她的書？她到底寫些什麼？

就在朋友這個問題之後，我用了兩天就讀完了這本超過200頁的《翻過山坡就是家》。我讀得如痴如醉，腦海中不禁浮現──作者家門前的那道坡，就是我家門前的那道坡，她童年的那個「坡」，就是我童年的那個「坡」。

每個小故事都像一張張通往童年的返程車票，潘翠霞用細膩的情感書寫，看似微小的情緒，卻養育了無數成長中的靈魂。她記下那些常被視為「小事」而被忽略的點滴，記錄著路山村（Lối Son）以及整個香溪地區土地與人民的生活細節。

雖是瑣事，卻是人生，是人情，因此讀來常讓人不禁紅了眼眶。憑著樸實無華的生活細節，作者喚起了人們的鄉愁，點名那些熟悉的事物，使每一位走過相似人生的人都為那些苦難而感到驕傲──那是一種專屬香溪的堅韌。

這本書的開頭講述了福同小學一位名叫夏老師的老師。夏老師出了一道作文題：「描寫你的家」，作者的父親代筆完成了那篇作文，結果得了高分。夏老師在班上朗讀這篇作文，並分析為什麼這篇作文好，說是因為潘翠霞從困頓中愛上了自己的家。夏老師甚至在半山坡上特地停車，對作者的父母說孩子有文學天賦。那年，孩子用一個善意的謊言寫成的作文，卻因為老師的用心與疼愛，反而深深地灌注了她對家的熱愛，也許這便成了這本以童年與記憶為主題長篇散文集書名的來源。而那篇作文的開頭寫道：「越過那道坡，就能看到我的家。」

而那「翻過山坡」之處，似乎永遠不曾真正越過，那是精神上的家，是每個孩子心中都有的家，只是後來是否還記得、是否還願意喚起罷了。

透過潘翠霞筆下的家，我們深刻地體會到：「家」並非只是溫馨安穩的空間，不是什麼「爸爸是金燭，媽媽是青燭，我是粉紅燭」的甜美童謠，而是父親長年在外工作，母親孤單地撐起整個家；是孩子早早學會在物價飛漲時替家裡買一百公斤米；是鄰里間不僅有淳樸農人，還有酗酒燒房打妻，妻子被逼遠走的悲劇。

於是我們看見作者時而如鄰家大姐般熱情聊天，時而又像低聲絮語的婦人，與鄰人們閒談村事。每個鄰居的模樣、那條黑狗、母豬、黃牛、野花草、一張父親為女兒按摩腹部的老照片……所有童年的渴望與悲傷，她皆出於一片溫柔的懷想。

整部作品彷彿不是由1979年出生、四十歲的潘翠霞所寫，而像是十來歲的潘翠霞，用一雙清澈、純真的眼睛看著這個世界，懷著一點害怕、一點迷茫。

我想，作者以記憶為筆，精準地重現了生活，像是在寫一本生命日記。那些關於母親生弟妹、為了跟姊姊放牛而中午逃課被打、錯殺疑似狂犬病的黑狗、母豬被車撞死、挑水上下坡、母親編草帽的身影、在田裡摸稻刨地的夜晚、盼望著一台收音機、一場電影、一場文藝演出等幸福片刻──這些故事串連彼此，人生與人生交織成永無止盡的鄉愁。

《翻過山坡就是家》，那個「家」不僅是避風遮雨之地，更是心靈的根，是鄰里之間相互照應的親情，是悄悄買下潘翠霞照片掛在牆上、卻怕母親發現的羞澀情誼。

我們從她的筆下讀到那些上坡下坡中灑下的汗水，那些對命運的掙扎，那些人與人之間的痛苦與困惑──像老查被村人誤傳飼養毒鬼而被「活埋」、古榕被砍、路山坡被填平、荒廢的菜園、連青菜都要從外地運來的窘境。

讀完這本書後，我總是充滿驕傲地與潘翠霞一同喊出：「香溪啊！香溪啊！」──那是包容作者童年一切甜美與汗水與淚水的地方。也時常為書中那些命運交錯的角色而心疼：例如那些離鄉採野蜂蜜的父輩、南下做工的母親、或是走船賣茶的遊子。

她筆下也寫到那種兒時的失落──參加縣學科競賽時寫了一支鉛筆，參加省級比賽時因獨立解讀詩句而被《紅嶺》雜誌批評──這些失落，竟讓人產生深深的共鳴。

不知是否有人如我一般，讀後湧起一種深沉的遺憾與懷舊。懷的是童年一去不返，也懷的是那個承載著鄉村文化的生活空間已被時代侵蝕得支離破碎。潘翠霞的每一頁文字，都是一段鄉土的剪影。我們如今飯菜剩了不以為意，卻是否還記得第一口冰棒的滋味？那包只有在貴客來訪時才能開的泡麵香味？

我由衷敬佩潘翠霞。並非僅因她曾在《家庭》中精彩描寫過土地改革，也不是因《不要提我的名字》《我是我父親的女兒》中對戰爭陰影的揭露。而正是在《翻過山坡就是家》這本聚焦於鄉村女子日常的故事集裡，我被她那種「寫得像沒寫」的筆法完全擄獲。那讓我哭過，也笑過，因為那裡，我遇見了自己的童年天地。

也許潘翠霞只是比我早一代，而我就是那承前啟後的一道磚，我模糊記得那些艱難、那些掙扎、那些苦楚與委屈，而如今她替我重新描繪了出來。在《翻過山坡就是家》裡，我重新愛上了那些回家、回鄉、回童年的山坡。

Thứ bảy, 24/05/2025Xem lịch vạn niên

# Thi lớp 10

Cơ quan chủ quản: Bộ Khoa học và Công nghệ
Số giấy phép: 09/GP - BTTTT, cấp ngày 07/01/2019
Tổng biên tập: Nguyễn Văn Bá

Liên hệ tòa soạn

Địa chỉ: Tầng 18, Toà nhà Cục Viễn thông (VNTA), 68 Dương Đình Nghệ, phường Yên Hoà, quận Cầu Giấy, TP. Hà Nội.
Điện thoại: 02439369898 - Hotline: 0923457788
Email: vietnamnet@vietnamnet.vn
© 1997 Báo VietNamNet. All rights reserved.
Chỉ được phát hành lại thông tin từ website này khi có sự đồng ý bằng văn bản của báo VietNamNet.

Liên hệ quảng cáo

Công ty Cổ phần Truyền thông VietNamNet
Hotline: 0919 405 885 (Hà Nội) - 0919 435 885 (Tp.HCM)
Email: contact@vietnamnet.vn
Báo giá: http://vads.vn
Hỗ trợ kỹ thuật: support@tech.vietnamnet.vn

Chủ Nhật, 28/06/2020 - 07:30

'Qua khỏi dốc là nhà' trái tim của tuổi thơ

Chính trong tập truyện 'Qua khỏi dốc là nhà' với đề tài là chuyện hàng ngày của người con gái nông thôn thì tôi đã bị thôi miên bởi lối văn viết như không viết gì.

'Qua khỏi dốc là nhà' - Phan Thúy Hà

"Đã đọc sách của Phan Thúy Hà chưa? Một tác giả đang gây tiếng vang lớn trên văn đàn với các cuốn như: Đừng kể tên tôi, Tôi là con gái của cha tôi, Gia đình và mới đây có thêm cuốn Qua khỏi dốc là nhà", một người bạn chuyên viết phê bình văn học hỏi. Tôi biết một Phan Thúy Hà giỏi văn quê ở xã Phúc Đồng, huyện Hương Khê (Hà Tĩnh). Nhưng sách của Phan Thúy Hà ư? Viết về cái gì vậy?

Từ câu hỏi ấy của người bạn đến lúc tôi gấp cuốn Qua khỏi dốc là nhà hơn 200 trang của Phan Thúy Hà chỉ trong hai ngày. Tôi đã đọc rất say mê và tưởng tượng, con dốc nhà tác giả là con dốc nhà tôi, qua khỏi dốc tuổi thơ chị chính là qua khỏi dốc tuổi thơ mình.

Từng mẩu chuyện nhỏ như từng tấm vé ngược tuổi thơ được Phan Thúy Hà viết bằng những cảm xúc li ti, li ti nhưng bao tâm hồn lớn lên từ đó. Tác giả kể những điều be bé thường bị bỏ qua vì xem như "chuyện vặt" của đất và người Lối Son nói riêng và Hương Khê nói chung...

Chuyện vặt nhưng là chuyện đời, chuyện người nên lại làm người đọc không khỏi rưng rưng. Bằng những chi tiết đời thường, tác giả lay nỗi nhớ, gọi tên từng thứ thân thuộc, làm cho ai từng sống qua đều tự hào vì những nhọc nhằn... rất Hương Khê.

Cuốn sách bắt đầu bằng câu chuyện một giáo viên trường tiểu học Phúc Đồng mà tác giả gọi là cô Hạ. Cô Hạ ra đề văn tả ngôi nhà của em, cha của tác giả Phan Thúy Hà viết hộ rồi bài văn được điểm cao. Cô Hạ đọc to bài văn cho cả lớp, cô phân tích bài văn của Hà hay bởi Hà đã yêu ngôi nhà của mình từ trong khó nhọc. Cô gặp ba mẹ của Phan Thúy Hà thường dừng xe giữa dốc để khen Hà có năng khiếu Văn. Bài văn năm xưa là một lời nói dối của con trẻ nhưng việc cô giáo thương từng câu chữ của trò dường như đã nuôi lớn và khắc ghi sâu đậm tình yêu ngôi nhà, tình yêu gia đình thực sự. Đó là mạch nguồn cho tên cuốn sách dài của tuổi thơ, ký ức, cuốn sách của một tác giả đang thành danh hiện giờ. Bài văn mở đầu dung dị: "Qua khỏi dốc là nhìn thấy ngôi nhà em".

Mọi thứ ở nơi "qua khỏi dốc" dường như chưa bao giờ qua hết ấy là cả một ngôi nhà tinh thần mà có lẽ không một đứa trẻ nào không có, chỉ là người ta có bỏ quên, có gọi tên hay không mà thôi.

Qua ngôi nhà của tác giả Phan Thúy Hà, chúng ta hiểu rõ: nhà - không phải là không gian êm đềm, ấp áp "Ba là cây nến vàng, mẹ là cây nến xanh, con là cây nến hồng", mà còn là ba công tác xa, mẹ còm cõi chiu chắt nuôi con, con sớm biết lấy tiền mua một tạ gạo trong cơn sốt giá khi mẹ phải chăm ba ở bệnh viện tỉnh. Hàng xóm không chỉ có những nhà nông hiền lành, còn có cả những anh say rượu đốt nhà, đánh vợ đến nỗi vợ phải bỏ đi.

Từ đó, ta thấy tác giả có khi như một người phụ nữ rôm rả khi thì thầm tâm sự ngồi lê kể chuyện quanh xóm với những người thân. Từng chân dung về những người hàng xóm, từng con chó mực, con lợn nái, con bò, cái lá tàu bay, một bức hình cha bóp bụng cho con kỷ niệm... những mong đợi của trẻ thơ, những xót thương dường... chị khắc họa chỉ bởi một niềm thương nhớ.

Tất cả được kể như thể không phải là Thúy Hà sinh năm 1979 đã U40 đang kể mà như Thúy Hà mới mươi mười lăm tuổi với ánh nhìn trong trẻo, hồn nhiên, sợ hãi, mơ hồ.

Tôi nghĩ tác giả đã chép ảnh cuộc sống bằng trí nhớ nhưng chính xác như viết cuốn nhật ký vậy. Những câu chuyện: mẹ sinh em bé, thích con bò nên trốn nhà chăn bò theo chị giữa trưa để về bị mẹ đánh roi, đánh con mực chết vì nghi bị dại, con heo nái bị ô tô tông, những gánh nước lên dốc xuống dốc, những cử chỉ chằm nón của mẹ, những đêm mót lúa mót khoai liều lĩnh và thấm đầy khó nhọc, những hạnh phúc đợi chiếc đài, xem phim, đoàn văn công về... kể tài tình... chuyện nối chuyện.... đời nối đời... dài dằng dặc nỗi nhớ.

Qua khỏi dốc là nhà, nhà không chỉ là nơi che mưa nắng. Nhà đó là linh hồn, là nơi san sẻ, là bà con lối xóm tối lửa tắt đèn, là láng giềng, là tình bạn đẹp đẽ như việc giấu mẹ mua một bức ảnh của Hà treo trong nhà mà sau này Hà về nhìn lại cũng thấy ngượng ngùng.

Ta thấy những giọt mồ hôi đã rơi khi con người lên dốc xuống dốc của phận người, những trăn trở của họ hay của chính Hà khi ông Chắt bị dân làng "chôn sống" với tin đồn ông nuôi con ma thuốc độc, khi những cái cây đa bị chặt, khi dốc Lối Son bị san lấp, khi những khu vườn bỏ hoang mà người dân sống túng thiếu, đến rau cũng nhập từ đẩu từ đâu.

Đọc rồi, ta tự hào mỗi lúc chị Phan Thúy Hà reo lên: Hương Khê! Hương Khê! Về nơi đã ấp iu tuổi thơ dịu ngọt trong mồ hôi và nước mắt như lúc mẹ của tác giả mới ra trường hỏi muốn về đâu công tác. Lại không ít khi phải xa xót cho phận đời phận người với những từ có lẽ quá quen thuộc nhưng thực sự nếu không đọc thì tôi không hiểu hết như: Đi lấy mật ong rừng ở Lào, đi Nam, xuôi chè...

Rồi cũng có khi cảm thấy thật đồng tình cả những thất vọng trẻ thơ của chị. Thi học sinh giỏi huyện thì tả cây bút chì, thi năng khiếu tỉnh thì bị bêu rếu trên tạp chí Hồng Lĩnh vì thí sinh khi phân tích thơ theo cảm quan độc lập.

Không biết có ai giống tôi không, khi cảm thấy tiếc nhớ. Tiếc nhớ không chỉ là tuổi thơ một đi không trở lại mà còn tiếc nhớ cái không gian sống có cả văn hóa làng đã bị bào mòn đến hững hụt. Từng trang viết của Phan Thúy Hà chính là từng góc quê một thời. Người ta bây giờ bữa ăn thừa đổ không tiếc có nhớ mùi chiếc kem đầu tiên, gói mì tôm đầu tiên chỉ dành cho khách đến thăm nhà không...?

Tôi thật sự ngưỡng mộ tác giả Phan Thúy Hà. Không phải vì chị đã viết rất xuất sắc về cuộc cải cách ruộng đất như trong cuốn Gia đình, không phải là di họa của hậu chiến tranh như Đừng kể tên tôi, Tôi là con gái của cha tôi. Chính trong tập truyện Qua khỏi dốc là nhà với đề tài là chuyện hàng ngày của người con gái nông thôn thì tôi đã bị thôi miên bởi lối văn viết như không viết gì. Trái tim tôi không ít lần thổn thức khóc, cười bởi gặp được khoảng trời tuổi thơ tôi. Có lẽ Phan Thúy Hà chỉ trước tôi một thế hệ còn tôi là gạch nối ở giữa đó, tôi biết mơ hồ về những khoảng không chật vật, những lay lắt, những đau đớn, những buồn tủi khi được tác giả tả lại cho rành mạch trong Qua khỏi dốc là nhà... lại thấy yêu thêm những con dốc về nhà, về quê, về tuổi thơ.