母親與養豬的歲月

《母親與養豬的歲月》
（原文：Mẹ khéo tay, mát tay）

母親手巧、心也柔。自從母親嫁到我們家、成了奶奶家的媳婦後，家裡才真正養活了母豬。之前家裡每隻母豬生完一胎，就頭腫生病，不久就死了。

母親說，爺奶只是「養豬給有」，並不真是為了賺錢買米。母親養豬，是為了養孩子。

養母豬，其中一件工作就是要去借公豬來配種。

清晨還迷迷糊糊地睜不開眼時，母親就站在院子外頭喊：「霞（Hà）啊，醒了沒？快點去借種豬，沒尾巴的那隻發情了！」

我跳起來，衝下坡，直奔阮嬸家（bà Nguyên）。她家養著一頭公豬，就在坡腳下。但有人比我早一步，已把種豬牽走了。種豬一天只能配一次，先來的就有，後來的就沒機會。

我只好空手回家。

母親板起臉：「這家沒借到，就去找別家，怎能空手回來？腦袋用來幹什麼的？去找**韓哥（anh Hanh）**看看！快走，再晚又被搶先了！」

我又飛奔出門，跑得上氣不接下氣。要是韓哥家的種豬也被借走了，就得更遠地跑到**寨村（Xóm Trại）**去。可那裡這時間，豬大概都配完種了。

韓哥解開繩子，把種豬交給我。那頭豬一見人來拉它，就心領神會，雀躍地往前衝。它跑得飛快，我氣喘吁吁地跟在後頭。

母親早已準備好兩顆鴨蛋打進糟裡給公豬補力，鴨蛋可是寶貝。

抓準母豬排卵的時間配種，對未來那一窩豬來說至關重要。所以即使還在睡夢中，只要母親大喊「沒尾巴那隻又發情了！」我立刻清醒，拔腿就跑。事成之後，母親會在橫梁上做記號，記下配種日，來推算預產期。

我再帶著公豬回家。公豬不肯順路走回去，還比來的時候更難控制。我得費盡力氣把牠往坡下拖。好不容易順坡而下，它卻一見到對面**志嬸家（bà Trí）**的母豬，就暴衝過去。我只能追著牠拉住繩子，惹得在田裡幹活的人看我追豬的狼狽模樣，全笑成一團。我委屈得差點哭出來。韓哥跑來安慰我：「別管它了，你先回去吧。」

母親說：「如果下個月這隻沒尾巴的豬再沒發情，就說明它懷孕了。」到了下個月，它的肚子果然隆起，樣子像個孕婦了。懷孕的母豬可以吃飽點。臨產前，食量會增加，肚子貼著地走路困難。母親看著橫樑說：「三、四天後就該生了。」她心算著：「這一胎豬要是賣得好，就去買一張木床（sập）。」

我們家需要一張sập——用來放米和存貴重物品的傳統木床。這隻母豬之所以被母親留下，是因為出生時尾巴就斷了，比其他小豬醜，賣不上價，也可憐兮兮的。我們姊妹倆特別喜歡這頭脾氣溫順、好養的「沒尾巴」。

一天，母親正在學校教書，她班上的學生Trường突然跑進教室喊：「老師老師，出事了，妳快回家！」

「沒尾巴被**Nho先生（ông Nho）**的汽車壓死了！」

教室一片寂靜，所有老師都慌作一團。大家都知道，再過幾天，豬就要生了。母親丟下課，衝出來抓起腳踏車，用盡全力踩回家。回家時，外公也正從另一頭趕到。

院子裡站著**Chất伯、Trọng叔、Thỉ姨、Vân姊……**大家七嘴八舌地討論。母親把車子扔在院外，大家不再說話，只是默默看著母親的神情。我和姐姐一人坐一角哭了起來，為命苦的「沒尾巴」傷心不已。

Nho先生來家裡，象徵性地給了母親一點「補償錢」。外公長嘆一口氣：「地不會說話，豬也死了。」Nho先生開車經過我們家門口時，**Thuận先生（ông Thuận）**正坐在車裡。當車輛輾過那頭豬，他驚呼：「這不是她家的豬嗎？真是禍從天降！」

Tích姨（o Tích）送來了家裡最漂亮的一頭小豬給母親重新養母豬。這是越南土種豬（lợn cỏ），皮膚粉白，背上有黑斑，嘴尖，體型圓潤。小豬愛吃、長得快，一發情我就又去借種豬。這回我經驗豐富了，母親不在時我就自己站哨幫牠。

母女倆每天盯著橫樑上畫的記號，倒數小豬出生的日子。黃昏時，只要看到母豬緩慢地叼草回圈築巢，就知道今夜要分娩了。當天，母豬就會絕食，一動不動地躺在葉堆裡。我們會在茶園那頭收集葉子鋪窩。臨產的母豬兇狠，母親得小心翼翼地靠近，只能等牠已經生出幾隻後才幫忙。那時豬累了，就肯安靜地躺著讓母親協助。

深夜，蟲鳴不斷，雨絲細細落下。母親坐在豬圈旁，一一為小豬扯開胎膜、剪臍帶。剛出生的小豬驚人地本能，會立刻在豬媽媽頭上打轉，聞著味兒找乳頭，立刻鑽進肚子底下一頭一個地吸奶，從不搶錯位置。

豬生完後，母親會煮一鍋糯米糰湯補母豬。豬媽媽累得起不來，母親又把湯拿去重新加熱，隔天一早再餵。

等小豬滿十八、二十天，外婆就會在廚房訓練牠們學吃東西。她咂咂嘴、拍手，或發出某種訊號讓牠們形成條件反射。以後只要一聽那聲音，就會飛奔進廚房搶吃。家裡有群雞常來搗蛋，外婆想出辦法，用半根竹竿敲柱子發聲，一面喚豬，一面趕雞。

一個月後，小豬養得又肥又壯，一隻有三、四公斤，就可賣了。

有人直接到家門口收豬，但母親寧願自己帶去市場，賣得好。晚上，**Nhân姨（câu Nhân）**負責編豬籠，母親則一隻隻給小豬洗澡，放進籠子。隔天凌晨四點，她就扛著兩邊裝豬的自行車趕集。她的豬總會引來許多人圍觀喊價。賣完豬，她還能準時趕回學校上課。

每次賣豬後，不管價錢高低，母親都會請孩子們吃一頓加牛肉的河粉（phở bò）當慶祝。早上她賣掉最後幾隻小豬，我就去Chất伯家後院摘香菜，中午她回家後會細細切碎撒在每一碗滿滿的河粉上。

最值錢的一隻小豬，當時竟賣了二萬八千越盾（hai mươi tám nghìn）！

母親回到院子時，高興得大叫：「Hằng、Hà、Huy、Hiệu，誰知道那隻黑斑豬今天賣了多少錢？」

「一萬！」
「不對。」
「一萬二！」
「還是不對！」

母親再也忍不住，興奮地喊：「兩萬八！」

姊姊Hằng都不敢相信：「怎麼可能？一隻四公斤的小豬竟能換到七擔米！」那時米價是四千越盾一擔（bốn nghìn một yến）。母親賣豬賣了兩萬八的事，不只全校知道，連整個縣都傳遍了。

---

小書評：

這篇回憶錄風格的散文，以細膩的筆觸描寫了越南鄉村家庭女性——一位母親——如何用養豬撐起家計，也養大了孩子。從配種、接生到市場販售，每一步都滲透著她的堅毅與母愛。故事中的「沒尾巴」小豬更如同家庭命運的縮影，讓人感到一種超越物種的情感連結。

這不僅是寫豬的故事，更是寫「人」的故事。人如何在艱困中找到方法養家、培養責任感與技能，並從中傳遞價值與希望。全文口語樸實但情感濃厚，是一篇值得細讀、也令人感動的作品。

Mẹ khéo tay, mát tay. Từ ngày mẹ về làm dâu nhà ông bà nội mới bắt đầu nuôi được lợn nái. Trước đó con lợn nào cũng đẻ xong được một lứa là bị sưng đầu rồi ốm chết.

Mẹ nói, ông bà nuôi lợn cho có. Không phải nuôi để kiếm tiền đong gạo. Mẹ nuôi lợn để nuôi con.

Nuôi lợn nái, một công việc mình phải làm ngày đó là mượn lợn đực về phối giống.

Sáng đang ngái ngủ, mẹ đã đứng ngoài sân gọi vóng vào, dậy chưa Hà ơi, đi mượn đực, nhanh lên, con cụt đuôi động dục rồi.

Vọt dậy, lao xuống dốc, thẳng tiến nhà bà Nguyên. Bà Nguyên nuôi một con lợn đực giống. Nhà bà dưới chân dốc. Ai đó đã đến sớm hơn dắt con đực đi rồi. Mỗi ngày con đực chỉ được phối giống một lần. Người này mượn rồi thì người kia thôi.

Mình quay về.

Mẹ nạt: Không mượn được đục nhà này thì phải đi tìm được nhà khác, sao lại về, khôn ngoan trong ý lượng ra. Sang nhà anh Hanh xem sao. Nhanh nhanh cái chân lên kẻo lại bị trượt.

Lại chạy. Vira chạy vira hồi hộp. Nếu đực nhà anh Hanh cũng bị mươn rồi thì phải đi xa nữa. Vào trong Xóm Trại. Mà vào đó giờ này con nào cũng đi phối giống về rồi.

Anh Hanh thảo dây thừng khỏi chuồng đưa sang tay mình cầm. Con đực thấy người đến kéo đi nó biết. Nó hí hửng chạy. Lên dốc mà nó chạy phăm phăm, mình đuổi theo hụt hơi,

Mẹ đập hai quả trứng vịt đổ vào châu cho con đực tăng sức. Trứng vịt quý hóa.

Canh dùng ngày con cái rụng trứng để phối giống là việc quan trọng cho lứa lợn sắp tới. Vì thế, dù đang say giấc nhưng khi mẹ hô lên con cụt đuôi động due rối là mình tỉnh ngủ, chay di ngay. Xong xuôi, mẹ vào viết lên xả nhà ngày phối giống

để dự đoán ngày lợn đẻ. Mình dắt lợn đi trả. Mình đi ra ngô, nó bông kẻo ngược trở lại, còn mạnh hơn cả lúc đi. Mình phải dùng hết sức giật thắng nó xuôi dốc. Xuôi dốc mình thuận chiếu nhưng xuống chân dốc thì con giống lại kéo mình xềnh xệch. Nó không quay ngược lại nữa mà vùng chạy khi nhìn thấy bên kia vườn nhà bà Trí có một con nái. Mình chới với đuổi theo tùm đoạn dây. Mấy người đi làm đồng nhìn cảnh một con bé đuổi theo một con lợn giống cười hế hế. Mình phát khóc lên vì tức tối. Anh Hạnh chạy ra, cứ mặc nó, em về đi.

Mẹ bảo, đến tấm này tháng sau mà cụt đuôi không động dục nữa thì đã có chửa. Tháng sau nó đã ra dáng một bà bầu. Bà bầu được ăn no. Gần tới ngày sinh, bữa ăn tăng nhiều hơn, bụng nó sẽ xuống đất, đi lại khó khăn, Mẹ nhìn lên xà nhà - ba, bốn ngày nữa là lợn đẻ. Mẹ nhẩm tỉnh, lửa lớn này bán xong sẽ mua cái sập.

Nhà mình cần có cái sập đưng lúa và cất đồ quý giá. Gọi tên là con "cụt đuôi" vì khi sinh ra nó đã bị cụt mất phần đuôi. Nó xấu xí hơn những con lợn khác nên mẹ giữ lại để nuôi làm nái. Phần vì bán lợn xấu vậy cũng không được giá, phần vì thấy nó tội nghiệp. Chị em mình đặc biệt quý con lợn cụt đuôi hiền hậu, dễ nuôi.

Mẹ đang dạy trong lớp, anh Trường học sinh lớp mẹ chủ nhiệm, chạy ngoài cổng trường vào. - Cô ơi cô ơi có chuyện rồi cô về nhà ngay,

Cụt đuôi bị xe ô tô ông Nho đè chết rồi. Lớp học im re. Các cô giáo, thấy giáo trong trường nháo nhác. Ai cũng biết cụt đuôi vài ngày nữa là sinh. Mẹ bỏ tiết, chạy ra vớ lấy xe đạp, đạp hộc tốc về nhà. Mẹ về đến nhà thấy ông ngoại cũng vừa chạy ra.

Bác Chất, chú Trọng, chủ Thỉ, chị Vân... đang đứng trước sân bàn tán. Mẹ thả xe ngoài ngô. Không ai nói gì nữa, cũng nhìn sắc mặt mẹ. Chị em mình mỗi đứa ngồi mỗi góc khóc. Thương con lợn cụt đuôi hẩm hiu số phận từ khi vừa chào đời.

Ông Nho sang nhà đưa cho mẹ một ít tiến gọi là đến bú. Ông ngoại thở dài, đất thì không biết nói, lợn thì chết rồi. Ông Nho đi xe ô tô qua ngõ nhà mình. Khi xe cán lên con lợn, ông Thuận đang ngồi trên xẻ đi xuống. Biết đó là con lợn nhà mình, ông nói, đúng là chó cần áo rách.

O Tích mang vào con lợn đẹp nhất dàn cho mẹ nuôi nái. Giống lợn cỏ, màu da trắng hồng có khoang đen trên lưng, miệng thuôn, mũm mĩm. Con nái hay ăn, lớn nhanh. Tới kì động dục mình lại đi mượn đực giống về cho nó. Mình nhiều kinh nghiệm rồi, mẹ không ở nhà thì mình đứng canh và hỗ trợ nó.

Mẹ con lại nhìn lên xà nhà đếm từng ngày lợn con chào đời đem niềm vui đến cho gia đình. Buổi chiếu nhìn lợn bụng sẽ lẽ từng bước cần cây tha về làm ổ là biết tối nay lớn sẽ trở da. Lợn bỏ ăn ngày hôm đó, năm im trong đống lá. Một góc vườn chè trui lá cho lơn lót ổ. Con nái sắp đẻ thì hung dữ, mẹ chỉ dâm rón rên lại hỗ trợ khi nó đã tuột ra được vài con. Lúc đó nái đã mệt và chịu nằm yên cho mẹ giúp.

Đêm khuya, khu vườn chim trong bóng tối, tiếng muỗi vo ve, hạt mưa lâm thâm, mẹ ngồi bên ổ lợn gỡ màng bọc, cất rốn cho từng con. Những chú lợn con ki diệu vừa lọt lòng đã chay vòng lên đầu lợn mẹ hít hít vào môm có lẽ là tìm hơi mẹ rối nhanh chóng sà vào bụng tìm và rúc. Mỗi con mỗi vù, không bao giờ nhầm lẫn.

Lợn đẻ xong, mẹ vào đun nồi chảo nếp mang ra bối dưỡng. Lợn mẹ một quả chưa thể dậy, mẹ lại mang cháo vào đun nóng sáng mai mang ra.

Lợn con được mười tám, hai mươi ngày thì bà gọi vào bếp tập ăn. Bà chép chép miệng, vỗ tay hoặc làm một tín hiệu gì đó để lợn con thành phản xạ cứ nghe âm thanh đó là chạy nhanh vào bếp. Nhà có đàn gà hay vào bởi bếp, bà nghĩ ra cách dùng tiếng sào nửa đập vào nến nhà để cùng lúc gọi lợn, đuổi gà.

Lợn con lớn đẹp, bụ bẫm qua một tháng chứng ba, bốn kilôgam thì đem đi bán.

Có người đến nhà ga mua nhưng me muốn mang ra chợ bán cho được giá. Buổi tối câu Nhân ra đan ro, me bắt từng con lợn tắm rửa sạch sẽ thả vào hầm. Bốn giờ sáng hôm sau mẹ bắt lợn vào rọ đèo hai bên xe ra chợ. Những con lợn mà mẹ mang ra chợ khi nào cũng nhiều người quây lại trả giá. Bản xong lợn, mẹ vẫn kip về di day.

Sau mỗi đợt bản lợn, dù được giá hay mất giá, hao giờ mẹ cũng tổng kết bằng một bữa ăn đặc biệt là phở bỏ cho các con. Sáng, mẹ bắt những con lợn con cuối cùng đi bản là mình sang vườn nhà bác Chất hải ngò tâu đơi trưa mẹ về thải mịn thả vào mỗi bát phở đầy tràn. Con lợn mẹ bản được giá nhất bấy giờ là hai mươi tâm nghìn.

Mẹ về đến ngô. Hằng ơi Hà ơi Huy ơi Hiệu ơi, đồ đứa nào biết hôm nay con lợn đốm đen trên đầu mẹ bản được bao nhiêu tiền? Mười nghìn! Không phải. Mười hai nghìn! Không phải. Mẹ không cầm lòng vui sương được nữa, reo to, hai mươi tám nghìn.

Chị Hằng nói con không tin. Làm sao mà tin được khi một con lợn bốn kilôgam bán đi mua được bảy yến gao. Bấy giờ giá gạo là bốn nghìn một yên. Chuyện mẹ bản được lợn con hai mươi tám nghin hôm đó cả trường biết, cả huyện biết.