瓦屋的誕生與童年的火災記憶

記憶中的照片：瓦屋的誕生與童年的火災記憶

每年夏天都會有房子失火。

燒了伯嫲家（bà Bách）的房子，燒了Sâm的房子，燒了Anh叔的房子。

黑煙翻湧，高過竹林的尖梢。砰砰聲響，人們無論大人小孩，全都湧去觀看。是去看，不是去救火。茅草屋頂、半牆的房子，一點火又遇上老撾風（gió Lào），立刻熊熊燃燒，誰都來不及做什麼。頃刻間就化為灰燼。

有人出門時忘了熄火。也有人以為火熄了，實際上還有一塊餘燼。灶周圍堆滿了曬乾的稻草、杜鵑枝、越橘藤與木槿。火星慢慢燒，突然就竄出火舌。遠在田裡的人們看到村子升起濃煙，不知道是自己家還是別人家著了火，立刻丟下鋤頭扁擔，拼命往家奔去。家裡真的失火的人哭昏了，鄰居雖然逃過災難，也心驚膽顫，擔心下次會輪到自己。

母親去縣裡上專業課，騎到半路，忽然折返。她腦中浮現出房子似乎正在燃燒的畫面。

又有一次，她在教室講課時突然驚慌起來，彷彿出門時忘了往灶裡潑水。等到下課休息，她立刻騎車飛奔回家確認。

只要陽光熾熱，我的夢中總會閃現房子著火的情景。閉上眼睛就看到火舌狂舞。這種恐懼，大概每個住在茅草屋的小孩都曾經歷過。

某天早晨醒來，我問奶奶昨晚是不是陳伯（ông Trần）家燒起來了。因為我夢見下面村子的一戶人家燒起來，還蔓延到隔壁。奶奶說：「的確有這件事，但不是昨晚，那場火早就發生過了。」是從陳伯家燒到**義伯（ông Nghi）家，最後再延到米伯（ông Mi）**家。三間屋之間隔著一整片大園子，但風捲著火星，把火帶過去。

我們夢想有一間瓦屋。唯一能實現夢想的方法，就是把養豬養好。

每天放學後，我提著籃子去採地瓜葉、剪薄荷葉；**姮姐（chị Hằng）則隔幾天就跟媽媽去市場買米糠。賣糠的Nổ市場（chợ Nổ）**攤販都認得我們，一看到母女倆就揮手打招呼。媽媽養豬手氣好，每一窩小豬都能賣出好價錢。

一頭母豬一年能生兩窩，多的甚至一年半就生五窩。一窩多的有九、十隻，少的也有五隻。我們家終於開始存錢了。媽媽打開木箱，把錢藏進角落。許多夜晚，躺在蚊帳裡，我看到正在備課的媽媽突然停下手中的筆，走進房裡，打開箱子，拿出錢包數著錢，然後呆立在那，神色出神。

有一天，媽媽宣佈：我們快要有瓦屋了！

一切從請人去園子裡伐木開始，要做椽子、橫樑、屋架……鄉親說媽媽厲害，自己存錢買瓦，而且每個施工階段都有人來幫忙。

母親是老師，丈夫長期外地工作。也許正因如此，學生、家長、村民們都樂於出手相助。更因為母親疼愛學生。學生幫老師插秧、割稻；晚上住在老師家，把老師當親人聊天說笑。**雄哥（anh Hùng）深夜僱車搬了兩千塊順祿瓦（ngói Thuận Lộc）**來。車子開到半坡就上不去了，媽媽的學生們立刻呼朋引伴，扛著竹擔來幫忙搬瓦，直到天快亮，瓦已整齊堆在院角。村民們紛紛來看瓦，**扎伯（bác Chắt）**端起一塊估重量，**統叔（chủ Trọng）**說每塊約2.3公斤，他剛借來磅秤量過。

鋪瓦前的幾週，家中氣氛總是熱鬧非凡。每天我得燒兩三壺綠茶才能應付來客。這可是村裡第一間瓦屋，一件大事。

媽媽一日三餐煮得格外豐盛。肉盤堆得滿滿，不像別人那樣數塊擺盤。除了肉，還有燉菜、煎蛋、炒筍、骨頭熬湯。媽媽交代我站在牆角，觀察大家吃得是否開心。菜一定要多，客人才會自在夾菜。飯後菜還有剩，人人笑容滿面，媽媽才會安心。

瓦片開始一片片鋪上屋頂，我們把椅子搬到香蕉樹下，仰頭觀望。陽光閃爍在瓦面上。瓦鋪到哪裡，夢想就延伸到哪裡。二十塊、五十塊、一百塊，還要多少才算完成左邊？再搬到木菓樹下，數右邊的。霞啊（Hà đầu），拿菸草給邦叔（ông Bàng）。霞啊，茶沒了！姮姐，幫哥哥炒花生。**輝、孝（Huy, Hiệu）**就看著，什麼事也不用做。

沒有哪位叔伯真的懂怎麼鋪瓦。大家各出一點經驗。**陶哥（anh Đào）**檢查屋頂結構，邦叔鋪水泥砂漿，陳叔鋪屋脊瓦……

房子剛完工，天空就落下陣陣驟雨。如今，要形容我們的家，我會說：這是一間瓦屋，四周牆壁用父母親手砌的táp lô磚圍起來。

二十五年過去了，當年的屋頂從未更換。瓦色已染上歲月痕跡。雖有些瓦片已碎，但椽木依舊堅固。每回回家，媽媽都會輾轉難眠，煩惱是否該換瓦。孩子們總有藉口推託，好像這事難得不得了，雖然幾十萬就能搞定。

---

簡短書評：

這篇文章宛如一幅細膩的鄉村回憶畫卷，從火災夢魘到瓦屋築成，不只是一段童年的歷史，也是一首關於家庭、堅持與希望的長詩。作者以細膩又真誠的筆調勾勒出越南鄉村生活的艱辛與溫情，展現母親的堅毅與社群間的互助精神，是一篇動人且具有地域文化深度的散文佳作。

Mùa hè nào cũng có cháy nhà.

Cháy nhà bà Bách. Cháy nhà ở Sâm. Cháy nhà chủ Anh.

Khói đen ùn lên quá ngọn tre. Tiếng nổ đì dùng. Người lớn, trẻ con kéo nhau đi xem. Đi xem chứ không phải là đi chữa cháy. Nhà mái tranh vách nửa bén lửa gặp gió Lào nữa là bùng bùng. Chẳng ai kịp làm gì. Thiêu rụi trong chốc lát.

Ra khỏi nhà quên dập lửa bếp. Hoặc dập lửa rồi nhưng vẫn còn sót lại một mối than. Xung quanh bếp chất đầy rơm rạ sim mua móc dành dành phơi khô. Lửa than âm ỉ. Đột ngột bốc thành ngọn lửa. Người ở ngoài đồng nhìn đám khói bốc phía làng, không biết nhà mình hay nhà ai, bỏ cày bỏ cuốc bỏ gánh gồng chạy thục mạng về. Người có nhà bị cháy khóc ngất. Người hàng xóm cũng hú hồn thoát tai họa cùng với nỗi nóng ruột lo sợ sẽ đến lượt nhà mình.

Mẹ đi học chuyên đề trên huyện, đạp xe được nửa đường phải quay về. Trong đầu cứ mường tượng hình như nhà đang cháy.

Mẹ dang giảng bài trên lớp đột nhiên hoảng, hình như lúc ra khỏi nhà quên chưa giỏi nước vào bếp. Chờ giờ ra chơi, mẹ hộc tốc đạp xe về xem thế nào.

Cứ ngày nắng lên, trong giấc ngủ của mình luôn chập chờn cảnh cháy nhà. Nhắm mắt lại là thấy ngọn lửa đang dâng cao. Nỗi sợ đó có lẽ đứa trẻ nào ở nhà tranh cũng có.

Một sáng ngủ dậy mình hỏi bà nội có phải đêm qua nhà ông Trần chảy không. Đêm qua con mơ thấy ở làng dưới ngôi nhà này chảy lan sang cả nhà kia. Bà nội bảo, có chuyện đó đấy, nhưng không phải là đêm qua. Trận cháy xảy ra cũng lâu rồi. Từ nhà ông Trần cháy sang nhà ông Nghi và rồi nhà ông Mi. Ba ngôi nhà cách xa một khu vườn rộng nhưng gió mang theo tàn lửa.

Ước mơ về một ngôi nhà lợp ngói. Cách duy nhất hiện thực hóa ước mơ, chăm đàn lợn cho thật tốt. Chiếu đi học về mình cắp rổ đi hái rau khoai, cắt lá bạc hà. Chị Hằng thì vài bữa lại theo mẹ ra chợ mua cảm. Người bán cám chợ Nổ quen mặt, từ xa thấy mẹ con nhà mình là vẫy tay. Mẹ nuôi lợn mát tay, lửa nào bản cũng được giá.

Một con nái mỗi năm cho hai lửa lợn con. Con nái nào đẻ dày thì hai năm năm lửa. Lửa nhiều thì chín, mười con, lửa ít nhất cũng năm con. Nhà bắt đầu có tiến để dành. Mẹ mở nắp rương, cất tiến vào một chỗ. Nhiều đêm nằm trong màn nhìn ra, thấy mẹ đang soạn bài thì dừng lại, đi vào trong buồng, mở rương, lấy bao tiến ra đếm đếm rối cử đứng đó bần thần.

Một ngày mẹ thông báo chúng ta sắp sửa có nhà ngói.

Bắt đầu bằng công việc nhờ người ra vườn đốn gỗ để làm cầu phong, vì kèo, xà gồ... Thấy Mình dạy cũng trường khen me tải. Tự xoay tiến mua được ngói và công đoạn nào cũng mươn được người đến giúp.

Cô giáo, đồng con, chồng đi công tác xa. Có lẽ đó là lí do học sinh, phụ huynh, người làng luôn sẵn lòng giúp đỡ khi mẹ nhờ vả. Thêm nữa, mẹ thương học trò. Học trò đi cấy, đi gặt lúa cho cô giáo. Học trò đến nhà cô giáo ngủ đêm, trò chuyện với cô như người thân. Anh Hùng thuê xe chở đến hai nghìn viên ngói Thuận Lộc giữa đêm. Xe lên được lưng chúng con dốc không có được nữa. Học sinh của mẹ gọi nhau mang quang gánh đến bốc ngói xuống và gánh về nhà cô giáo. Đến gần sảng thì ngói đã xếp ngay ngắn một góc sân. Người làng đến xem ngói. Bác Chắt bê một viên ngói lên đoán trọng lượng, chủ Trọng bảo mỗi viên năng hai cân ba, chủ vừa mươn cân về cân thủ rồi.

Mấy tuần chuẩn bị lợp ngói không khí trong nhà lúc nào cũng rộn ràng. Mỗi ngày mình phải đun hai, ba ẩm chè xanh mới đủ. Nhà đầu tiên trong làng lợp ngói. Sự kiện lớn.

Mẹ nấu cơm ngon ngày ba bữa. Đĩa thịt dọn ra đầy ắp chứ không sắp miếng đếm miếng như người ta. Ngoài thịt ra còn cả kho, trứng rán, rau măng xào, canh bỉ nấu xương. Mẹ giao mình đứng khiêm nhường một góc nhà quan sát các bác các chủ ăn có ngon miệng không. Thức ăn phải tràn trề thì người ta mới gắp tự nhiên thoải mái. Xong bữa cơm thức ăn còn thừa một ít và khuôn mặt ai cũng vui mẹ mới yên tâm. Ngày xếp ngói lên mái nhà chúng mình khiêng chống ra bụi chuối ngồi ngước lên nhìn. Nắng lấp lóa lên từng viên ngói. Ngói xếp tới đầu về ước mơ tới đó. Hai mươi viên, năm mươi viên, một trăm viên, còn bao nhiêu nữa là xong phía bên này. Lại khiêng chồng sang gốc mít nhẩm đếm mái bên phải. Hà đâu đưa cho ông Bàng thuốc lào. Hà đầu nước chè hết rồi này. Hằng đâu rang cho anh mẻ lạc. Huy, Hiệu chỉ xem, không phải làm gì.

Không chủ bác nào hiểu biết bài bản kĩ thuật lợp ngói. Mỗi người một ít kinh nghiệm góp vào. Anh Đào kiểm tra kết cấu mái. Ông Bảng trải vữa xi măng. Ông Trần lợp ngói nóc....

Nhà vừa lợp xong thì trời đổ cơn mưa rào. Bấy giờ, nếu phải tả về ngôi nhà em ở, mình sẽ viết: Ngôi nhà ngói có tường xây bao quanh bằng những viên gạch táp lô từ bàn tay mẹ cha em đóng.

Hai mươi lăm năm rồi, mái ngói ngày đó chưa thay. Màu ngói đã thành màu thời gian. Có những viên ngói đã vỡ nhưng cầu phong mên vẫn tốt. Mỗi bận về nhà, mẹ lại trằn trọc không ngủ được vì chuyện có nên thay mái ngói. Những đứa con lần nào cũng kiếm có lỡ đi việc nên làm. Vài chục triệu là xong nhưng sao khỏ khăn để đỡ đi thế này.