趕茶集 —— 越南農家的歲末奔波

【翻譯：趕茶集 —— 越南農家的歲末奔波】
（Xuôi chè：將山區茶葉運至平原市場販售）

**Xuôi chè** 是越南語中的一個詞組，意思是：

**「從山區（高地、邊遠地區）把茶運到平原地區（低地）去賣。」**

其中：

* **"xuôi"** 指的是「順流而下」、「往下游（平原地區）」的方向；

* **"chè"** 是「茶葉」的意思；

* 合起來 **"xuôi chè"** 指的是「把茶葉從山上運下來販售」的行動。

這個詞在越南文中可能帶有一點生活場景或鄉村經濟活動的背景色彩，常見於描述少數民族或山區居民將農產品帶到市集販售的情境。

---

趕茶集 —— 是指從山區（miền ngược）將茶葉運到平原（miền xuôi）去賣的行動。

香溪（Hương Khê） 地區的綠茶品質佳、種植廣泛。在福洞（Phúc Đồng）這個村子裡，幾乎家家戶戶都有一座茶園。若只是為了家中日常飲用，種幾排就足夠了，但大多數茶葉是為了銷售。然而直到今天，綠茶葉仍舊是廉價的商品。

有一年除夕夜，我跑到好友**歡（Hoàn）家去借薑。歡的父親還沒從「趕茶而下」的路上回來。那晚正是除夕，歡家卻一片寂靜，看不出半點過年的氣息。歡的母親說，他們正在等丁叔（ông Tính）**回來。如果丁叔把茶賣光了，就有過年；若茶賣不出去，今年就沒年可過嗎？

我當時年紀太小，不明白歡媽媽話中的含義。
我一直以為，只要過年到了，家家戶戶自然就會過年。哪有什麼「有年可過」或「沒年可過」的分別呢？

那年，歡家最終還是有年過的。我剛走出巷口，歡的父親和哥哥就回來了，還帶回三斤豬肉。他們家立刻忙碌起來，歡聲笑語，爐火旺紅，一直燒到子夜。

收完稻穀後，歡的父親和哥哥便去「趕茶」謀生。

中午時，丁叔逐戶詢問是否有茶葉要賣，數量以「一甕（yến）」、「一擔（tạ）」為單位。歡媽媽和歡把茶綁成小束，哥哥則將它們塞進麻袋，用力壓實，綁緊，扛上早已準備好的腳踏車。凌晨三點，父子倆便推著裝滿茶的車，走上三十公里的山路，前往河靜（Hà Tĩnh）市場。每次出發都要兩人同行，以便在經過**竹佛山坡（Truông Bụt）和溪交（Khe Giao）**那段陡峭路段時能互相幫忙。

這些趕茶集的人都會備有特製的男士腳踏車，使用的是自製的橡膠煞車（用舊拖鞋底或輪胎改裝）。歡家就有兩輛這種車。下坡時，不靠手煞車，而是把腳用力壓在前輪的橡膠煞車塊上。歡常為這種笨重簡陋的男車感到丟臉。有次她正準備在**陳老山坡（dốc ông Trân）**煞車時，剛好碰見一位同班男生迎面騎上來，她立刻改變主意，乾脆不煞車，任車自由滑下。對歡來說，擁有一輛女士腳踏車，是她遙不可及的童年夢想。

有時市場一日未盡，茶未賣完，丁叔父子只好露宿街頭或市場一隅。

買上一把米，他們便找塊磚搭灶煮飯、取暖，等待明日的集市。

若第二天還是賣不完，就只好棄茶回家改行。濕掉的茶葉誰還要呢？

有時打平、有時賠本，若有小利，也微不足道。這買賣辛苦卻無回報，還要忍受那些潛藏危險的陡坡。煞車失靈，人車翻覆，是每年「趕茶集」季節的常見意外。村裡的**火嫂（chị Hỏa）和孩子正在等位哥（anh Vị）**從茶路回家時，卻見人被抬回來。他的腳踏車下坡時前輪爆胎，整個人摔斷了膝蓋骨。母子倆守著他哭泣，想送醫卻無錢可用。位哥骨裂，整整躺了六個月才勉強能拄著腳走。

這些辛苦又貧瘠的「趕茶」行程，為什麼人們仍舊持續前行？或許答案是：因為身體還有力氣就該去做事；因為除了這條路，沒有更好的選擇；因為這片土地出生的人，早已習慣了「努力而無果」的生活。

歡從未對父親那趟苦旅有過什麼期盼，但年關前的最後一趟，總會令人格外擔心。父親若回得晚，意味著茶還沒賣完；茶沒賣完，哪裡來的錢辦年貨？

歡曾跟父親去賣粽葉（lá dong），那天集市賣了一整個中午都沒賣出一把，天冷還下著雨，她冷得發抖。父親要她坐著等，自己去買吃的。過了一會兒，父親回來，手裡拿著一顆滷蛋黃。她才吃了半顆，便因寒餓過度暈倒了。父親只好把粽葉丟下，先送她回家。走到半路，有人送了一塊餅給他們。她慢慢甦醒，父親把她送回家門口，轉身又趕回市場。

歡的父親從來不讓女兒對他太失望。

茶賣不完，就丟；

粽葉賣不完，也丟。

但無論如何，他總會把所有錢拿去買肉。

然後，他騎車風一般地趕回家。

不管貧富，過年就得像個樣。
不管餓不餓，過年就要有一斤五花肉。

---

📚簡短書評：

這篇敘事散文以孩童視角，細膩描繪越南山區農家歲末「趕茶而下」的辛勞與希望。茶葉、粽葉、腳踏車、陡坡與紅肉，構築出一幅經濟匱乏但情感濃厚的鄉村生活圖景。文章質樸、節奏穩重，勾勒出在貧困與危險交織下，家人之間的責任、堅毅與無聲的愛。這不僅是農業經濟縮影，更是一則關於父愛與成長的深情紀錄。

如需整理為朗讀稿或加插圖片與地圖，也可繼續提供協助。

Xuôi chè - mang chè từ miền ngược xuống miền xuôi để bán.

Hương Khê chè xanh ngon và được trồng rất nhiều. Ở Phúc Đồng nhà nào cũng có một vườn chè. Chè trồng để uống nước chỉ vài hàng đủ dùng. Chè trồng chủ yếu là để bán. Nhưng chè xanh thì đến tận bây giờ vẫn là thứ lá rẻ rèo.

Một tối ba mươi Tết, mình chạy xuống nhà Hoàn xin gừng. Cha Hoàn đi xuôi chè chưa về. Tối nay là giao thừa mà sao cảnh nhà Hoàn vẫn im lìm chẳng có vẻ gì là Tết. Mẹ Hoàn bảo, đang chờ ông Tính về. Ông Tính bán hết chè thì có Tết. Nếu ông Tính không bán hết chè thì nhà Hoàn không có Tết sao?

Vậy mà mình nghĩ, cứ đến Tết là Tết đến với mọi nhà. Có Tết là sao không có Tết là sao?

Mình đang còn bé quá để hiểu ý mẹ Hoàn.

Tết đó nhà Hoàn có Tết. Mình vừa ra khỏi ngõ thì cha và anh trai Hoàn về đến nhà, mang về ba cân thịt lơn mỡ. Mẹ con Hoàn rộn ràng với đủ thứ công việc. Bếp lửa đỏ rực tới sang canh.

Cha và anh trai Hoàn qua vụ mùa không biết làm gì nữa thì đi xuôi chè.

Buổi trưa, ông Tính đến từng nhà hỏi mua chè, tỉnh theo đơn vị yến, đơn vị tạ. Mẹ và Hoàn chia ra từng bó nhỏ. Anh trai xếp chẻ vào trong bao bố. Lèn chặt, cuộn vào bao bố, khiêng lên xe buộc sẵn. Ba giờ sáng, hai cha con dắt xe chè xuôi ba mươi cây số về chợ Hà Tĩnh. Mỗi chuyến đi ít nhất phải hai người để hỗ trợ nhau khi vượt qua con dốc dài Truông Bụt, Khe Giao.

Người đi xuôi luôn có chiếc xe đạp nam với phanh tự chế bằng đế dép cao su hoặc lốp xe đạp. Nhà Hoàn có hai cái xe như thế. Khi xuống dốc, thay vì dùng tay bóp phanh thì co chân lên miết vào miếng cao su ở cải bánh xe phía trước. Hoàn xấu hổ mỗi khi đạp chiếc xe nam thô thiển đó. Có lần qua dốc ông Trân, toan co chân lên thì nhìn thấy thằng bạn cùng lớp đi ngược, khỏi phanh luôn, cho xe lao tự do. Tuổi thơ Hoàn, ước mơ về một chiếc xe đạp nữ là ước mơ cao xa.

Tần một ngày chợ, chè chưa bán hết, cha con ông Tình phải ngủ lại đâu đó trong chợ hoặc bên đường.

Mua một bỏ gạo, họ tìm viên gạch nhóm bếp nấu cơm và sưởi ấm qua đêm chờ phiên chợ ngày mai.

Ngày mai không bán hết thì đành bỏ chè, về đi chuyển khác. Chè ủa lá rồi ai mua nữa.

Chuyến hòa vốn, chuyến bị lỗ, nếu có lãi thì cũng chẳng đáng bao nhiêu. Làm cũng như không, còn thêm vất vả vì những con dốc rình rập tai nạn. Thắng phanh không được, cả người lẫn xe chè đổ đèo là chuyện mùa xuôi chẻ nào cũng có xảy ra với người này người kia. Ở trong làng, mẹ con nhà chị Hỏa đang chờ anh Vị xuôi chè về thì anh được khiêng về. Xe đạp đang lao dốc thì bánh trước thủng săm. Anh Vị ngã vỡ xương bánh chè. Mẹ con nhìn cha nằm trên giường khóc lóc. Muốn đưa cha đi bệnh viện nhưng không có tiển. Xương bánh chè nứt rạn, anh Vị phải nằm yên sáu tháng mới dậy đi cà nhắc được.

Những chuyến ngược xuôi lao lực tiền cũng chả có mà sao người ta vẫn cứ đi? Câu trả lời có thể là: Vì có sức khỏe thì phải có việc để làm; vì ngoi việc này không có việc khác hấp dẫn hơn để làm; vì những con người sinh ra ở đất này chẳng còn quá khổ tâm khi lao động mà không có thu hoạch.

Hoàn chẳng chờ đợi gì vào những chuyến xuôi chè khó nhọc của cha. Nhưng chuyến đi cuối cùng ngày giáp Tết luôn có gì đỏ đặc biệt. Hoàn lo lắng hơn nếu cha về muộn. Cha về muộn nghĩa là chẻ chưa bản hết. Chè bán chưa hết thì lấy đâu tiến sắm Tết.

Hoàn từng theo cha bán lá dong phiên chợ cuối năm. Trưa chơ chưa bán được mở là nào. Hoàn đói run lẩy bẩy, trời thì mưa. Cha Hoàn bảo con gái ngồi đó cha mua đồ ăn. Cha đi một vòng quay lại mang cho con gái quả lòng đỏ trứng gà. Hoàn ăn được nửa quả thì nôn và xỉu. Cha để lá dong đó chở con gái về nhà. Về tới nửa đường có người cho miếng bảnh. Hoàn từ từ tỉnh lại. Cha chở Hoàn về thả ở ngõ rồi tất tưởi quay lại chợ.

Cha Hoàn không khi nào để con gái quá thất vọng.

Chè bán chưa hết nửa, bỏ,

Lá dong bán không hết, bỏ.

Có bao nhiêu tiến cha đi vào hàng thịt.

Cha dap xe vun vút về nhà.

Đói no gì Tết cũng phải đàng hoàng. Đói no gì Tết cũng phải có một cân thịt mỡ.