深夜裡，母親縫斗笠

深夜裡，母親縫斗笠

深夜寂靜，母親坐著縫製斗笠（nón）。

此時，Hiệu 和 Huân 已經熟睡，Huy 也不再搗蛋；Hằng 和 Hà 不再來來回回做些讓母親心煩的小事。微弱的油燈下，母親的手有節奏地上下穿針縫紉。每週可以縫完兩三頂斗笠。學校的老師買，學生家長也買。若是賣不完，母親就帶去市場。賣斗笠的錢剛好可以勉強支撐一家人一週的糧食。Lịch（麗）老師說，Sen（仙）媽媽家的孩子真幸福，隔幾天就能吃上點好東西。

市場有賣斗笠用的葉子（lá nón），但那也得花錢，這樣就沒利潤了。葉子長得最嫩的季節，母親得上山進林子裡去割。那種葉子只長在深山裡，早上出發，要傍晚才回得來。運氣好時可以割到兩大捆沉甸甸的葉子扛回來；少的話，就只有一捆，輕得可用頭頂著回家。

割回來的葉子得馬上踩一踩。踩軟、踩掉表面的毛屑。隔天要把葉子攤在大太陽底下曬。曬到原本的綠色葉片變得潔白。葉子要白得透亮，才能縫出漂亮的斗笠。上學前，母親會交代姊妹幾人盯著曬葉子，等葉子乾了就裝進袋子裡，綁緊後放到櫥櫃上頭。每次上山，只要割到夠多，就能應付整年的斗笠生產。

隔天要縫斗笠的話，母親前一晚會爬上櫥櫃取一把乾葉子，丟到地板上。那些包得緊緊的葉子非常脆，容易斷裂，母親說要先放在地上過一夜「壓壓地氣」，讓葉子回軟。

姊妹們幫母親縫斗笠最簡單的工作就是剝葉子。彎曲的葉片一張張打開來，漂亮地展開，如同紙扇一般。

最複雜的工作則是在火爐旁「燙葉」。方法是：用一把濕布球，外層裹上一層光滑的布；爐火上放一塊鐵製犁頭，把濕布球在犁頭上來回滑過，再用一手拿布球，一手拿葉子，迅速將葉子放在犁頭上燙平，動作要快、狠、準。

燙好的葉子必須平滑亮白，保持原本潔白的色澤。若技術不好，葉子就會焦黃或起皺，就廢了。

我手拙，每次到這步驟都特別緊張。要是弄壞一片葉子，我就趕緊偷偷藏起來。

這樣一來，葉子準備好了，接下來就要「上模」。

木製帽模（khuôn）是母親自己買的，因為做不出來。母親自己劈竹，削成細條，圓潤光滑，再依斗笠的錐形大小彎成一圈圈做成骨架。帽子的每個細節，母親都做得很講究。因此，村裡人都很喜歡買母親做的斗笠。很少有人能縫出像母親那樣漂亮的斗笠。學校老師們想模仿，但沒人有那份耐心。母親小心翼翼地拂順每一條竹篾。斗笠的季節，母親的手指頭常被磨得發疼。有時疼得太厲害，母親會剪一片檳榔殼墊在削竹篾的指頭下。

葉子安裝在骨架上。真正的功夫，就看這時候了——「築笠頂」。帽頂必須堅固、挺拔，不能圓鈍也不能太尖。

縫帽頂用的是鳳梨葉纖維線（sợi dứa），若用普通縫衣線，線會斷；用塑膠線會割破葉子。

Chắt（察）伯家的後院有鳳梨樹，我去割葉子、刮纖維、曬乾，這樣就成了鳳梨線，製作並不複雜。

為了讓斗笠堅固、耐用、挺拔，還要在內層墊一層竹芒葉（lá măng）。這種葉子來自一種名叫「chọng phảy」的小竹科植物。這種植物的葉鞘薄而柔，比一般竹子柔軟許多。成熟後會自然落下，呈淡褐色。

裝配完成後，就是縫製。母親通常在餵完豬、寫完教案後坐下來縫斗笠。常常是腰酸背痛、眼皮打架時才捨得停下來。

有一個清晨，母親搖醒我，問要不要陪她去「Nổ 市場」賣斗笠。

我立刻跳下床、洗臉、梳頭。看到母親頭上戴著三頂斗笠，我脫口而出：「啊，就帶這麼少啊，這麼少誰會買嘛？」其實我根本不是這樣想的。我沒去思考母親的生意，只是因為能去趕集太高興了，才會不經意地說出這樣一句蠢話。

就是那一句脫口而出的話，讓我後來一直很後悔。那天早上的市集，母親一頂斗笠都沒賣出去。

母親頭頂著斗笠，在市場裡來回走了十幾趟，不知道為什麼，就是沒人上前問一句價錢。到集市快結束時，我們母女倆垂頭喪氣地走回家。路上，母親還是買了包發霉糖果給我。那週，母親沒錢買任何食物給我們兄妹吃。

母親又多縫了兩頂斗笠，打算下個星期日去「Trúc 市場」賣。臨走前，母親交代我：「以後我要帶東西去賣時，你別再講那些不吉利的話了。」

---

**簡單書評：**

這段文字寫得深情又細膩，描繪了一位越南母親用雙手撐起全家生計的辛勞，從割葉、曬葉、燙葉，到縫製斗笠，每一環節都充滿了生活的苦澀與堅毅。文字沒有煽情，卻能使人讀後哽咽。它不僅展現了貧困中的自尊與勤奮，也點出孩童視角下對母親的誤解與成長。這是一則既樸實又動人的鄉村生活記事，也是對母愛最真摯的書寫。

Đêm khuya vắng, mẹ ngồi may nón.

Lúc này, Hiệu, Huân đã ngủ say, Huy không nghịch phá nữa; Hằng, Hà không đi qua đi lại làm những việc vụng về để mẹ phải bực bội. Dưới ngọn đèn dầu leo lét, tay mẹ nhịp nhàng đưa lên đưa xuống từng mũi kim khâu. Mỗi tuần, hai, ba chiếc nón được may xong. Giáo viên trong trường mua, phụ huynh mua. Không bán hết thì mẹ mang ra chợ. Tiền bán nón đủ mua thức ăn ăn dè suốt tuần. Cô Lịch bảo, con mẹ Sen rành sướng, vài bữa lại có thức ăn.

Ngoài chợ bán lá nón nhưng lá nón cũng phải mua thì còn đâu lãi. Vào mùa lá nón lên non me di rừng tìm cắt. Lá nón mọc trong rừng sâu. Sáng đi, tối mới về tới nhà. Hôm nào cắt được nhiều là hai bó lá nặng trĩu gánh trên vai, hôm nào ít thì một bó đội trên đầu nhẹ tênh.

Lá nón cắt về phải đạp ngay. Đạp cho lá mềm. Đạp cho bong tróc lớp lông bên ngoài. Ngày hôm sau mang lá phơi giữa nắng. Phơi nắng cho lá chuyển từ màu xanh sang trắng. Lá phải trắng tinh mới ra được nón đẹp. Trước khi đến trường, mẹ dặn mấy chị em ở nhà xem khi nào lá khô thì cho vào những cái bao buộc chặt đem cất lên chạn. Một tuần đi rừng đủ số lá dùng quanh năm.

Ngày mai may nón thì đêm nay mẹ trèo lên chạn lấy một nắm lá ném xuống đất. Lá cất bao kín giòn, dễ gãy, mẹ bảo hạ thổ một đêm cho lá mềm trở lại.

Việc đơn giản nhất của mấy chị em khi giúp mẹ may nón là bóc lá. Từ từ từng chiếc lá quăn queo bung ra, rất đẹp, trải rộng, như quạt giấy.

Việc phức tạp nhất là ngồi bên bếp than chuốt từng chiếc lá.

Một nùi giẻ ẩm ướt được bọc bởi lớp vải trơn nhẵn ngoài cùng.

Đặt trên bếp than là lưỡi cày.

Nùi giẻ vuốt nhẹ một lượt trên lưỡi cày. Tiếp theo, một tay cầm nùi giẻ, một tay cầm lá. Bếp lửa vừa than, nùi giẻ vừa độ nóng. Đặt chiếc lá lên trên lưỡi cày, chuốt một đường thật nhanh, mạnh, dứt khoát.

Lá chuốt xong phải trơn bóng, giữ được màu trắng tinh ban đầu.

Vụng tay lá sẽ cháy vàng hoặc nhăn nheo không dùng được.

Mình hậu đậu, đến công đoạn này lần nào cũng hồi hộp. Chiếc lá nào lỡ tay làm hỏng là vội vàng giấu nhem di.

Việc chuẩn bị lá may nón vậy là xong.

Tiếp theo là lên khuôn.

Khuôn gỗ mẹ phải mua vì không tự làm được. Mẹ chẻ tre, vót thành từng thanh mảnh, tròn, nhẫn rồi uốn thành từng vòng to nhỏ theo hình chóp bu làm vành nón. Chi tiết nào trên nón mẹ cũng làm rất cầu kì. Vi thế mà người làng rất thích nón mẹ làm. Hiếm ai may được nón đẹp như mẹ. Giáo viên trong trường muốn bắt chước nhưng không ai đủ kiên nhẫn. Mẹ nắn nót vuốt từng thanh tre. Mùa làm nón, những ngón tay mẹ rát buốt. Có khi đau quá mẹ phải cắt miếng mo cau làm đệm dưới ngón tay cầm que vót.

Những chiếc lá được ráp vào khuôn. Thợ nón hơn nhau ở lúc này - xây chóp nón. Chóp nón phải chắc, thanh thoát, không bị tù và không nhọn quá.

Sợi chỉ may chóp nón là sợi dứa. May bằng chỉ may quần áo chỉ sớm bục, may bằng cước rách lá.

Sau vườn nhà bác Chắt có cây dứa, mình tước vỏ, xẻ thành sợi, phơi nắng. Làm sợi chỉ dứa đơn giản vậy thôi.

Để nón chắc, bền, cứng phải có lớp lá măng lót ở giữa. Lá măng cây chọng phảy. Cây chọng phày cùng họ với cây tre, lá măng chọng phày mỏng, mềm hơn lá măng tre. Lá măng là lớp vỏ ngoài cây chọng phày, ngả sang màu đất thì tự nó rụng xuống.

Công việc lắp ráp đã hoàn thành. Cuối cùng là ngồi khâu. Mẹ thường ngồi khâu nón khi đã nấu xong cám lợn, soạn xong giáo án. Đứng dậy khi lưng đã mỏi và mắt đã díp lại.

Một buổi sáng, mẹ lay mình dậy, hỏi có muốn theo mẹ đi chợ Nổ bán nón không?

Mình bật dậy khỏi giường, rửa mặt, chải tóc. Thấy mẹ đội trên đầu có ba cái nón, mình bảo, ít vậy thôi hả mẹ, ít vậy ai mua. Mình đâu có nghĩ vậy. Mình chẳng nghĩ gì chuyện mua bán nón của mẹ. Nhưng tại cái cảm giác hưng phấn được đi chợ khiến mình cứ thỉnh thoảng lại bật ra một câu gì đó vô duyên vô cớ.

Câu nói bột phát đó khiến mình ân hận. Buổi chợ hôm đó mẹ không bán được cái nón nào.

Mẹ đội nón đi lại hàng chục lượt trong chợ nhưng không hiểu sao chẳng ai hỏi mua lấy một câu. Trưa chợ, hai mẹ con buồn thiu đi bộ về nhà. Mẹ mua cho mình một đùm kẹo mốc. Tuấn đó mẹ chẳng có tiến mua thức ăn cho đàn con.

Mẹ may thêm hai cái nón, đợi Chủ nhật sau đi bán ở chợ Trúc. Mẹ dặn, từ giờ trước khi mẹ mang cái gì đi bán đừng có nói gở như vậy nữa.