走向自立：阮氏村的殘缺與重生

《走向自立：阮氏村的殘缺與重生》

當村民被迫撤離時，**阮翁（ông Nhung）抱著小英（chú Anh）**寄住到我外祖父母家。

那年小英十三歲，只能坐著，雙腿畸形蜷縮。**仁舅（cậu Nhân）**對小英說：「你得學著走路，不能一直坐著。」說完他伸手拉小英站起來。小英站不起來，只因太痛而哭了。

仁舅意志堅定，他說，越痛越要練。他走到床邊，再次伸出手，用力托住小英的身體，逼著他兩條腿移動。剛開始只能站幾十秒，再撐到五十秒，小英就跪倒了、癱軟了。仁舅卻說：「很好，就這樣。」

每天六次，仁舅都讓小英練習起立與坐下。他還到菜園砍了兩段竹子，削成拐杖，好讓小英能有所依靠。「得多練，老坐著會更痛苦。不只你苦，整個家都會苦。」他的語氣低沉，透出一位同樣殘障者才有的共鳴與理解。

這個十三歲的孩子已懂得那番話的道理，但每次想站起來，仍是劇痛難忍。小英常常哭。

短短兩週的撤離生活，小英與仁舅的經歷改變了阮翁與小英的想法。仁舅堅信小英能走，阮翁開始相信這句話。多年間，他早已認定兒子永遠無法行走，甘心一輩子抱著他生活。小英也漸漸明白，只要努力，或許真能走得起來。

同班的孩子們每天幫小英練習走路。放學後，一邊一人牽著他。走幾步太痛了，就背他走幾步，再放下來繼續牽。日復一日，小英能走的距離越來越長。

兩年後，小英已能靠拐杖獨自行走。等他完成七年級課程時，連拐杖也不再需要了。

阮翁問兒子想不想娶妻。他們在鄰村幫小英找來一樁婚事。**梅姨（O Mùi）**下半身癱瘓，家裡有十一個兄弟姊妹。

這對殘障夫妻的婚禮成了**竹村（Xóm Trùa）的大事。夫妻倆分出獨立生活，阮翁夫婦幫他們在鯰魚山（Động Cá Ông）旁的奈渡口（Bến Nai）**建了一間三開間的芒果木屋。

某天下午，小英正在田裡守護農作物，忽然有人跑來大喊讓他回家。

「房子燒了！」他一聲狂叫後便癱倒在路中間翻滾。人們將他抬回阮翁家，一直安撫到隔天。

原來，梅姨向鄰居借火，不慎把一塊炭掉進廚房的稻草堆。火勢迅速蔓延。房子建在山坡上，水源又少，還正值乾燥季節。

只剩一堆灰燼。夫妻倆哭了一天又一天。他們的長子**小美（thằng Mỹ）**才剛滿三歲。而人生的艱辛，才正要開始。

小英到**奈渡口（Bến Nai）**撒網捕魚。

每晚若沒人偷網，他總能帶回幾公斤魚。梅姨便挑著籃子到村裡兜售。一公斤魚換一公斤米。不是魚多、捕魚容易，而是村裡能買食物的人太少。

小英善於捕魚。他說，不是天賦，是因為做得多，必須做，所以才經驗多、魚比別人多。

數十年撒網、下簍，他早已熟記各種魚的習性、水道流向與季節變化。

在苦難中打撈人生：殘疾漁夫的生命之網
（原文地名、人物：Bến Nại＝邊奈、Động Cá Ông＝魚洞、o Mùi＝姆梅、chú Anh＝安叔、ông Nhung＝榮叔）

被商家丟棄的破舊蛇皮袋，安叔（chú Anh）撿回來，一絲一縷地拆開再搓成線，接連成一張長達兩千公尺的漁網。

魚鉤則是用鋼纜剪成小段、磨成尖頭而製。清晨，夫妻倆肩挑小貨到集市販售，商品不過是些細碎之物，如旱煙、花生糖、縫衣針線等。

中午回家後，妻子姆梅（o Mùi）去挖蚯蚓作魚餌，安叔則坐著修理村人送來的故障收音機。

村裡的蚯蚓早已挖盡，為了找到更多，姆梅得走到更遠的田地去。那邊的蚯蚓氣味更腥，反而更能吸引魚兒。每天她能挖回四、五公斤，放在盆中慢慢飼養。蚯蚓被剪成短段，拌入灶灰，夫妻倆邊坐邊一鉤一鉤地綁魚餌。

晚餐後，姆梅戴著小船出發前往邊奈（Bến Nại），而安叔就照著她的方向去撒網。

出發前，安叔會脫下他那件破舊、磨得發白的短褲藏在樹根下，上面隨意蓋了幾枝綠葉，表面看似隨便，其實位置早已計算過。這個地點人煙罕至，不易被發現。從村上走下來的人看不到，田裡回來的人也會誤以為是新芽。然而這次還是被發現了。

隔天清晨，安叔拉網回到邊奈，一上岸要穿短褲時，卻發現短褲不見了。

邊奈是一條通往田間、香平社（Hương Bình）、和海和（Hòa Hải）以及寨村（Xóm Trại）的要道，天剛亮便有人往來。

沒有褲子，安叔慌了。看到有人經過，他連忙跳入池塘中躲藏。

半身泡在冰冷的泥水裡，望向魚洞那端的家，卻回不去。看到鄰人經過，也羞於開口請妻子送來褲子。

寒風刺骨，他在水裡凍得半死。直到中午，姆梅出來尋人，才看到丈夫在池塘中揮手。她急忙回家，從晾衣架上扯下一條尚未乾的短褲。安叔一年四季只有兩條短褲輪替著穿。

雙腿因久泡而僵硬，拖著沉重的腳步上岸。

水蛭。從腳一路爬到脖子。幾隻吸飽了血才慢慢脫落。姆梅眼力差，幫丈夫拔蛭時漏了一隻，兩人都沒察覺。那條蛭鑽進安叔的下體，在體內吸血，直到膀胱脹滿、尿不出來。送往縣醫院急診，醫師決定導尿。住院兩週。

從此之後，安叔學會了教訓。褲子脫下後改戴在頭上。

撒完第一網後，他會上岸鑽進麻袋睡覺。有回半夜，一名青年從海和社回來，看到路邊麻袋，知道是他在裡頭，竟將整袋扛起跑遍全村。另一次，他熟睡中被人整袋滾下河岸。還有一次，不知為何，竟有人用鞭子猛抽袋子。

後來他再也不敢睡在路邊。只靠划船、撒網維生。船去不了的地方，他就下水走。

繞完查淪（Chà Lươn）、𤟱公（Cơn Côm）、𤟱桑（Cơn Sang）幾處水域後，他爬上岸鑽進麻袋裡沉沉入睡。即便大雨滂沱，他也睡得安穩。直到洪水將他圍困，冰冷的水浸到脖子，他才驚醒。四周白茫茫一片，他已分不清方向。

他試圖游泳。身材矮小的他在十月高稻田裡寸步難行。雙腿被稻莖纏住，動彈不得。他大聲呼救。洪水洶湧，聲音迴盪開來，正巧被榮叔（ông Nhung）聽到。

那天清早榮叔正出門找兒子。看見暴雨，水位暴漲，他預感出事，急忙趕往田裡。

安叔得救了，但他所有的漁具當天就被父親一刀斬盡。榮叔怒道：什麼漁不漁、船不船的，萬一死了要怎麼辦？只留下安叔靜靜流淚。

榮叔雖氣，心裡卻疼。怒氣消退後，又跑去撿蛇皮袋、剪鋼纜，幫兒子重新打造工具。因為兒子不捕魚的話，那麼怎麼養得起美（Mỹ）、日（Nhật）、俄（Nga）、德（Đức）這幾個孩子？

寒夜裡，榮叔還特地到河邊點火，讓撒完網的兒子能夠取暖。

---

---

簡單書評：

這篇文章如同一首隱忍的輓歌，記錄著戰後貧瘠村落中，一個殘缺家庭的奮鬥與尊嚴。作者以極為冷靜而細膩的筆法，呈現身體殘障者如何在他人牽引下掙扎求生，也訴說了殘破土地上那些無聲英雄的日常與悲劇。仁舅的盲眼引導，既是具象的扶持，也是一種精神火炬，使「不能走的人」踏出自己的土地。此文不煽情，卻直擊人心，是越南當代鄉村敘事中極具人道光芒的一篇佳作。

簡短書評：

這段故事真實而動人，描寫一位殘疾人如何在困頓中堅強求生，靠著勤勞與智慧一點一滴建構起一家人的生活。文章以極為細膩的筆法，記錄了貧窮、身體缺陷與社會冷眼下的尊嚴掙扎，也映照出家庭、父愛與夫妻情深。作者並未美化生活的殘酷，卻讓讀者在淚光中看見一絲希望，是一篇極具人性光輝的作品。

Đi sơ tán - ông Nhung bế chú Anh vào gửi nhà ông bà ngoại mình.

Chú Anh mười ba tuổi chỉ biết ngồi. Hai chân chủ co quắp. Cậu Nhân nói với chú Anh: Phải tập đi, không thể ngồi mãi. Nói xong cậu giơ tay ra kéo chú đứng lên. Chú không đứng được. Chú khóc vì đau.

Cậu Nhân cương quyết, đau càng phải tập. Cậu lại bên giường, giơ tay ra lần nữa, đỡ cơ thể cho hai cẳng chân chú Anh buộc phải nhúc nhích. Được vài chục giây, rồi năm mươi giây là chú khuỵu gối, buông xuôi. Tốt rồi. Cứ thế. Câu nói.

Một ngày sáu lần cậu bắt chú Anh phải tập làm quen với việc đứng lên ngồi xuống.

Cậu ra vườn chặt hai đoạn tre làm nạng cho chú có điểm tựa. Phải luyện nhiều, ngồi mãi thì khổ lắm. Khổ mình, khổ cả nhà. Giọng cậu trầm xuống, với tất cả sự sẻ chia, thấu hiểu của một người cùng cảnh tàn tật.

Đứa trẻ mười ba tuổi đã hiểu được điều đó, nhưng mỗi lần cố đứng lên là đau buốt. Chú lại khóc.

Hai tuần đến nhà ông bà ngoại sơ tán, cậu Nhân mù lòa của mình đã làm cho ông Nhung và chú Anh thay đổi suy nghĩ. Câu khẳng định chú Anh đi được. Ông Nhung tin điều đó. Bao nhiêu năm nay ông Nhung mặc định con trai mình không thể đi, chấp nhận sẽ ẵm bế nó cả đời. Chú Anh hiểu ra, cố gắng là mình có thể đi được.

Những người bạn cùng lớp giúp chủ Anh luyện đi mỗi ngày. Tan học, mỗi bạn dắt một bên. Đi vài bước đau quá, các bạn lại cõng. Cõng vài bước các bạn thả. Lại dắt. Mỗi ngày bước đi dài hơn.

Hai năm sau chủ tự chống gây đi được. Học xong lớp bảy thì không cần gậy nữa.

Ông Nhung hỏi chú đã thích có vợ chưa. Họ đã tìm được cho chủ một đám ở làng bên. Ở Mùi bị liệt nửa người. Nhà có mười một anh chị em.

Đám cưới của hai người tàn tật là sự kiện lớn của Xóm Trùa. Hai vợ chồng ở riêng, ông bà dựng cho một ngôi nhà mít ba gian ở trên Động Cá Ông bên Bến Nai.

Một buổi chiều chú Anh đang bảo vệ hoa màu ngoài đồng thì có người chạy ra kêu về.

Nhà cháy rồi. Chú hét lên một tiếng rồi nằm lăn giữa đường giãy giụa. Người ta dịu chú về nhà ông bà Nhung và giữ chú lại đó tới ngày hôm sau.

O Mùi đi xin lửa hàng xóm về đánh rơi một cục than vào đống rơm trong bếp. Lửa bùng lên, nhà trên dốc, nước không có, lại gặp đúng mùa gió khô.

Chỉ còn đống tro tàn. Vợ chồng chú khóc hết ngày này sang ngày khác. Thằng Mỹ, đứa con trai đầu vửa ba tuổi. Cuộc sống khó khăn giờ mới bắt đầu.

Chú Anh ra Bến Nại thả lưới.

Mỗi đêm, nếu không bị người ta trộm lưới chú cũng mang về nhà được vài cân cá. O Mùi mang đi rao bán khắp làng. Một cân cá đổi một cân gạo. Không phải cá nhiều, đánh bắt dễ, mà vì người làng mấy ai có tiến mua thức ăn.

Chú Anh có tài đánh cá. Không phải tài đâu, chú nói, mà vì làm nhiều, buộc phải làm, thì có thêm kinh nghiệm nên bắt được cá nhiều hơn người ta.

Hàng chục năm đánh lưới, úp đó, chủ thuộc lòng đặc tính từng loài cá, lạch nước, vụ mùa.

Những bao xác rắn rách hàng quán vứt đi, chú mang về gỡ ra từng sợi xe lại nổi tiếp thành lưới dài hơn hai nghìn mét.

Móc câu là đoạn dây cáp cắt từng mẫu mài giũa. Buổi sáng, hai vợ chống gánh hàng ra chợ bán. Hàng là dăm ba món lặt vặt như thuốc lào, kẹo lạc, kim chỉ...

Trưa về, vợ đi đào giun làm mối cho cá, chống ngồi sửa nốt những cái đài hư người làng đến nhờ.

Giun đào trong các khu vườn mãi cũng hết. Muốn có nhiều giun phải ra đồng xa. Giun ở đồng ngoài tanh hơn, nhử cá dễ hơn giun đồng trong. Mỗi buổi o Mùi đào được bốn, năm cân giun về nuôi trong chậu để dùng dần. Những con giun cắt ngắn, trộn tro bếp, hai vợ chồng ngồi móc lưỡi câu.

Xong bữa cơm tối, vợ đội thuyền nhỏ ra Bến Nại, chống đánh lưới mạn nào thì thả thuyền theo hướng đó.

Trước khi leo lên thuyến, chủ Anh cởi chiếc quần đùi giấu sau gốc cây. Chiếc quần đã sờn bạc, mỏng tang. Chú giấu chiếc quần, phủ ngoài chiếc quần là nắm nhành lá xanh tưởng như hờ hững nhưng thực ra đã được tính toán cẩn thận. Chỗ này ít ai để mắt tới. Người đi từ trên làng xuống khó thấy. Người đi ngoài đồng về nhìn phớt qua dễ nhấm đấy là chồi non đâm là. Thế mà vẫn có người phát hiện ra. Sáng chú kéo lưới về Bến Nại. Lên bờ lấy quẫn mặc thì quần đâu mất rồi.

Bến Nại là đường dẫn ra đồng, lên xã Hương Bình, đi sang Hòa Hải, đi vào Xóm Trại. Sáng sớm đã có người qua lại.

Chú Anh không có quần mặc, thấy người đi qua, hoảng quá, chú nhảy xuống một cái đìa.

Ngâm mình dưới địa, nhìn sang Động Cá Ông thấy nhà nhưng không sao mà về được. Thấy người hàng xóm đi qua mà ngại không cất nổi lời nhắn vợ mang quần ra.

Trời rét buốt, gió lùa quần quật, nửa thân dưới lấm trong bùn nước, nửa trên lạnh băng. Đường làng thưa thớt nhưng luôn có người đi.

Đến trưa, o Mùi ra tìm chồng. Thấy chồng trong địa vẫy tay lên. O Mui chạy về nhà lôi trên sào phơi chiếc quần giặt chưa khô. Chú chỉ có hai chiếc quẩn đùi mặc quanh năm.

Hai chân tê cứng mãi mới nhấc lên được bở.

Đỉa. Địa từ chân bám lên tới cổ. Vài con no máu tư nhả. O Mùi mắt kém, gỡ đĩa cho chống vẫn còn sót lại một con mà hai người không biết. Con đỉa luồn vào háng. Chú không đi tiểu được. Đĩa khi chui vào còn bé, hút căng máu đến khi chui ra để lại một cục máu đông cứng. Lên bệnh viện huyện cấp cứu. Bác sĩ chỉ định thông. Nằm viện hai tuần.

Giờ thì chủ Anh có kinh nghiệm rồi. Quần đùi cởi ra đội lên đầu.

Thả xong mẻ lưới đầu tiên, chú lên bở, chui vào bao tải ngủ. Một thanh niên nửa đêm đi bên xã Hòa Hải về, thấy bao tải bên đường, biết chú nằm ở trong bao, đã vác bao chạy hết đường làng. Lần khác, chủ đang ngủ ngon thì ai đó đã vào bao tải lăn quay xuống bến. Lần khác nữa, người ta dùng roi quất tới tấp vào cái bao tải mà chủ không biết vì sao.

Chú không dám ngủ bên đường nữa. Tay chèo thuyển tay thả lưới. Những đoạn thuyển không vươn tới được thì xuống lội. Xong một vòng Chà Lươn, Cơn Côm, Cơn Sang, chủ quay lên bờ ruộng chui vào bao tải ngủ mê mệt. Mưa to chủ vẫn ngủ say. Tới lúc nước lụt bao quanh, ướt lạnh gáy chủ mới tỉnh dậy, không định hướng được đây là đâu.

Chủ bơi. Người thấp bé mà thân lúa tháng Mười thì cao. Đôi chân tôi nghiệp bị lúa quấn chặt không bơi được. Chú hét to cầu cứu. Nước lụt dâng cao, tiếng thét vọng vang đúng lúc ông Nhung đang đi tìm con. Thấy mưa to, nước dâng, ông Nhung biết con đang đi thả lưới, lo chuyên không hay xảy ra với con, ông chạy ra đồng.

Chú thoát chết nhưng toàn bộ đồ nghề đánh cá bị ông Nhung chặt hết ngay hôm đó. Không cá mú không thuyển bè gì nữa. Chết rồi để khổ lại cho ai. Chủ nín thinh, hàng nước mắt lã chã.

Ông Nhung xót con quá mà nóng nảy. Cơn tức giận qua đi ông lại kiếm những bao xác rắn, đoạn cáp về cho con sắm lại bộ đồ nghề. Nó không đánh cả nữa thì lấy gì nuôi thẳng Mỹ, thằng Nhật, con Nga, thẳng Đức.

Đêm lạnh quá ông mang lửa đốt bên Bến Nại cho con trai thả lưới xong lên sưởi ấm.