被遺棄的鄰人：查特伯伯的故事（Bác Chắt）

被遺棄的鄰人：查特伯伯的故事（Bác Chắt）

過了那個坡就是查特伯伯（Bác Chắt）家，再過去是我家，然後就是雲姐（chị Vân）家。雲姐一家南下兩年後，查特伯伯也搬走了。

我們兄妹和查特伯伯的家來來去去，像回自己家一樣自然。伯伯性情溫和、寡言，即使我們在屋裡院裡胡鬧，他也從不大聲呵斥。我們去摘剛結小果的柚子拿來玩搗米，他也隨它去。他的母親巴嬸（bà Ba）在我祖母還在廣寧（Quảng Ninh）時，就像我們的祖母一樣親。月姮姐（chị Hằng）在桃樹下被毛毛蟲爬上身，哭著叫巴嬸。忠哥（anh Trung）回鄉探親，吵著要吃巴嬸的鹽醃茄子配飯。我們去田裡撿花生，撿得太少，去找查特伯伯的田，他總會分我們幾行拔回家。家裡水災、母女倆病倒，查特伯伯耕田回來還會來挑水幫忙。煮好一壺綠茶後，他會叫我們父母來喝。南下前，芳爸（cha Phương）每天中午都去他家喝茶。大家喜歡在他家喝茶的那份自在與舒坦。

高三那年夏天準備大學考試，我晚上去他家讀書。傍晚吃過飯，喝幾碗綠茶後，他就上床休息。有時入睡，有時只是小憩一會兒又醒到天亮。他睡得不多。我在他床邊的茶几上讀書，既安靜又不怕黑。每當他上床，我總提醒他：「等我念完書才能閉眼哦！」

冬天時，伯伯會縮著身子把雙手塞進短褲裡，走路像在跑。夏天，除了下田的時候，幾乎從沒見過他穿上衣。他的臉削瘦，笑起來滿臉皺紋擠作一團。他的雙腿細得像他家茶几下那支抽旱煙的煙管。

他那條短褲原本是什麼顏色，他自己恐怕也不記得了。

我在清煉（Thanh Luyện）火車站等車，給他買了一條泰國短褲（quần đùi Thái），讓爸回來時順便拿去給他。後來爸寫信回來說，伯伯感動得很。早知道我就多買一條了，也讓他更開心。爸說，一條就讓他很高興了，他也沒穿，可能太新了讓他不習慣。

每逢過年前夕，伯伯總會備幾塊薑放在灶腳。這是為了預防肚子痛。一年到頭吃的是地瓜、木薯飯、酸菜與木瓜乾，腸胃早就習慣清淡。到過年能吃上一口肥肉，反而容易鬧肚子。有一年過年，他趴在床上，臉皺得說不出話。因為除夕那晚他被請去吃年夜飯，結果鬧肚子痛了三天。

有一天，軍哥（anh Quân），他的小兒子，坐在柿子樹上對我喊：「欸！查特叔叔（chú Chắt）是不是我們的親叔叔啊？」那時我才知道，原來查特伯伯只是鄰居，根本不是親戚。

有一天村裡突然傳出消息：查特伯伯有毒藥。

他的外甥女水妹（cái Thủy）病得很重。有人嘴賤，傳說她是吃了查特伯伯家的飯，被他下毒才得病。這女孩竟然信了。圖大爺（ông Tủ）也相信了這個說法。一則詭異駭人的故事開始傳開。每個人口中版本略有不同，但主軸都是：查特家世代會用毒藥，不毒外人就得毒自己家人，否則會讓整個家族衰敗、破落。

大家紛紛來探望水妹，其實是來看「中毒者」的模樣。圖大爺沒帶孩子去看醫生，孩子肚子越來越大。他去查特伯伯家下跪請他解毒。母親早亡，他一人拉拔女兒長大，現在唯一的親人竟被指控為毒手。圖大爺在查特伯伯家門前，懇求、哀求，查特伯伯怎麼解釋都沒人信。

圖大爺又找了更有地位的人來說情，也找法師來看。那些法師都說只有查特伯伯才能救她。

深夜裡，圖大爺坐在門口看著查特伯伯，求救又憤怒。查特伯伯坐在床上，兩人都哭了。這時再說什麼都無濟於事，沒有人會相信一個「養毒之鬼」。

從此，查特伯伯和他周圍的人再也不得安寧。他的子孫被孤立、被譏諷。村裡一有人生病，就有人說是中了「查特毒」。婚禮、祭祖不邀他。連親戚見了也避開。他切開熟透的波羅蜜請人吃，沒人理。

他孤零零地扛著鋤頭去田裡，又孤零零地回來。他坐在奈渡（Bến Nại）邊，遠望著田野，滿眼無盡的悲傷。他種了一棵榕樹在奈渡邊，說是將來他死了，可以讓鄉親在那兒乘涼。榕樹開始生根、發芽、翠綠茂盛。有一天，一群小孩和年輕人跑來將它砍掉。說那是「毒樹」，是查特種來養毒鬼的。毒樹！砍光它！連他在田埂邊種的嫩榕也一併拔了。

那時我正值暑假。中午時聽到巷子傳來吵雜聲，年輕人、小孩全聚在一起。爸爸說，他們拿炸藥來，要炸掉查特伯伯家的整座花園，殺了那個「毒鬼」。我跑出去，那群年輕人裡，有些人我曾以為是有見識的。

查特伯伯跑到我家找爸，聲音顫抖：「救我，伯兄啊，救我……村子已經把我埋了，只差沒蓋土而已……」

那晚，爸召集村民開會。他一條一條分析，講得清清楚楚，大家似乎聽進去了。查特伯伯坐在爸身邊，不停拭淚。

可在這個原本事件稀少的村子裡，謠言怎會輕易結束？總有人不願放過他。查特伯伯什麼也沒做，卻被厭惡的，是那個「毒藥故事」太詭異、太精彩、太吸引人。也許這正是謠言在鄉村中穿越歲月、活力旺盛的根基。

他再也無法正常生活。他被誣陷、被唾棄，日夜折磨。他離開祖宅、離開祖傳的花園，離開所有他摯愛的，南下了。

「查特伯伯南下了，」媽媽說。我們全家都很難過。我們愛的鄰居要離開了。也好吧，他經歷那麼多事，在這地方也活不下去了。從沒見過有人離鄉那麼痛苦。他臨走前幾天，不吃不睡，在田邊站上幾個小時，一塊塊看他播種了幾十年的田。回到家，在園中發呆，看著每一棵橘樹、柚樹。他幾乎一生住在這裡，只盼能死在杵村（Xóm Trùa），卻終究得打包離開。那一刻，他把行李扛上肩，在門階上跪倒，大哭如孩童。

到南方後，他突然失憶了。兄姐們說，這也許是上天可憐他，讓他就這樣安靜地過完餘生。

---

簡評：

這是一篇滿載鄉村情感與社會批判的散文小說。作者透過細膩而具畫面感的筆觸，勾勒出一位善良鄰人如何在偏見與謠言的圍攻中被村莊活活「埋葬」，最終帶著心碎與失望離開故土。文章不只是對越南鄉村民間文化的呈現，也觸及人性對「異常者」的殘酷排斥。它提醒我們：一個沒有正義與溫情的共同體，終將吞噬自己最柔軟的部分。

Qua khỏi dốc là nhà bác Chắt, sang nhà mình, rồi đến nhà chị Vân. Hai năm sau khi gia đình chị Vân đi Nam thì bác Chắt cũng đi.

Chị em mình qua lại nhà bác Chắt tự nhiên như ở nhà. Bác hiến, ít nói, không bao giờ to tiếng khi bọn mình phá phách trong nhà hay ngoài vườn. Cây bưởi quả vừa nhú lên bọn mình hái chơi giã gạo bác cũng kệ. Bà Ba, mẹ bác, như là bà nội của bọn mình trong thời gian bà nội mình ở ngoài Quảng Ninh. Chị Hằng bị sâu róm ngoài cây đào bò lên người, khóc réo bà Ba. Anh Trung về quê chơi, đòi cơm cà muối mặn của bà Ba. Chị em mình ra đồng đi mót lạc được ít quá đi tìm ruộng bác Chất thể nào bác cũng dành cho vài ba hàng nhổ mang về. Bể nhà với nước, mẹ con bị ốm, bác đi cày về chạy xuống gánh. Nấu xong ẩm chè xanh bác gọi cha mẹ mình. Hồi chưa đi Nam, cha Phương trưa nào cũng lên nhà bác uống nước chè. Mọi người thích sự thoải mái, dễ chịu khi uống bát nước ở nhà bác.

Hè năm lớp mười hai, đợt ôn thi đại học, đêm mình sang nhà bác học bài. Chập tối, ăn xong cơm, uống vài bát nước chè, là bác lên giường. Có khi ngủ, có khi chợp mắt chút rồi thức đến sáng. Bác ít ngủ. Mình học ở bàn uống nước, cạnh giường bác nằm. Vừa yên tĩnh vừa không sợ bóng đêm. Thấy bác lên giường là mình dặn bác phải đợi con học xong mới được nhắm mắt.

Mùa đông bác xo ro đút hai tay vào quần đùi, đi mà như chạy. Mùa hè, trừ những khi ra đồng, không khi nào thấy bác mặc áo. Khuôn mặt xương xẩu. Bác cười, các nếp nhăn trên da mặt xô đẩy. Hai chân bác như cái ống điếu hút thuốc lào vẫn thường để dưới bàn uống nước nhà bác.

Chiếc quần đùi bác mặc nguyên thủy là màu gì có lẽ bác cũng không nhớ nữa.

Mình chờ tàu ở ga Thanh Luyện, mua cho bác một cái quần đùi, gọi là quần đùi Thái, nhờ cha lát quay về mang sang cho bác. Cha viết thư ra cho biết bác xúc động lắm. Biết thể mình mua hẳn hai cái luôn chỗ bã công bác mừng. Cha nói, một cái bác cũng vui rồi, bác có mặc đâu. Có lẽ mặc cái quần mới quá, bác ngại.

Cứ sắp tới Tết là bác kiếm củ gừng để dưới cụi bếp. Để phòng đau bụng. Quanh năm ăn cơm độn khoai sắn, cơm nhút khế, dạ dày quen với chay tịnh, thanh đạm nên tới ngày Tết được ăn miếng thịt mỡ là có chuyện. Mình nhớ có một cái Tết bác nằm sấp trên giường, mặt nhăn nhó không nói thành lời. Lí do là chiếu ba mươi bác được mời đi ăn tất niên. Vụ đau bụng đó kéo dài ba ngày Tết.

Anh Quân, con út bác, đang ngồi vắt vẻo trên cây khế, hỏi vọng xuống. Thấy ơi, chú Bả có phải là chú ruột không? Bấy giờ mình cũng mới biết bác Chắt chỉ là hàng xóm chứ hai nhà không phải là ruột thịt.

Một ngày người làng xôn xao tin: Bác Chắt có thuốc độc.

Cái Thủy cháu bác, con em gái bác, bị ốm nặng. Một kẻ độc miệng nào đó đã gieo vào đầu nó rằng vì ăn cơm ở nhà cậu Chắt, bị cậu cho thuốc độc vào nên mang bệnh. Con bé tin. Ông Tủ là thấy nó cũng tin chắc như vậy. Một câu chuyện li kì rùng rợn được dưng lên. Qua lời kể mỗi người lại thêm thắt tình tiết. Cốt truyện là nhà bác Chắt mấy đời làm thuốc độc. Nếu không bỏ độc được cho người ngoài thì phải bỏ cho người nhà. Không làm vậy thì gia đình người nuôi thuốc độc bị lụn bại, không làm ăn gì được.

Người ta rủ nhau tới thăm con Thủy nhưng thực ra là để xem hình hài con bệnh thuốc độc ra sao. Ông Tủ không đưa con đi khám, bụng con bé thì ngày càng trưởng lên. Ông Tú sang nhà bác Chắt lạy bác giải độc cho con bé. Mẹ nó mất rồi, ông Tủ gà trống nuôi con, giờ người thân là cậu nó lại ám hại. Ông Tú ngồi ở thếm nhà bác van lơn, cầu khẩn. Bác Chắt thanh minh thế nào cũng không được.

Ông Tú nhờ nhiều người có uy lực hơn đến gặp bác. Mặt khác ông nhờ thêm thấy cúng. Các thấy cúng bảo rằng chỉ có bác Chắt mới cứu được nó.

Đêm khuya rồi, ông Tủ ngồi ở cửa nhìn bác Chắt cầu cứu và oán hận. Bác Chắt ngồi trong giường. Cả hai cùng khóc. Những lời khẳng định về nỗi oan ức của bác Chắt lúc này là vô nghĩa. Không ai tin lời của một con ma thuốc độc.

Một cuộc sống không còn được yên ổn bắt đầu với bác Chắt, với những người thân quanh bác. Con cháu bác bị xa lánh, dè bỉu. Trong làng có người ốm người ta lại tìm mọi lí do để thuyết phục rằng bị ngấm thuốc độc từ ông Chắt thuốc độc. Đám cưới, đám giỗ không ai mời bác. Những người họ hàng tránh khéo khi nhìn thấy bác. Quả mít chín bác bổ ra mời ai cũng quay mặt đi.

Bác lầm lũi vác cuốc ra đồng. Lầm lũi vác cuốc về. Bác ngồi bên Bến Nại. Mắt nhìn xa xăm ra cánh đồng với nỗi buồn tủi vô hạn. Bác trống một cây đa ở Bến Nại, để mai này mình chết đi để lại được bóng mát cho dân làng ngồi nghỉ ngơi mỗi khi ngoài đồng về. Cây đa bén rễ, trổ lá non, tươi xanh dẫn. Một ngày bọn con nít, thanh niên trong làng mang ra ra chặt ngang. Đây là cây ma thuốc độc, ông Chắt trồng lên để ma thuốc độc trủ ẩn. Cây ma thuốc độc. Chặt hết. Nhổ hết. Người ta nhổ hết cả những cây đa non đấy sức sống bác trống bên bờ ruộng.

Khi đó mình đang nghỉ hè. Một trưa nghe tiếng ồn ào ngoài con ngõ chung giữa hai nhà. Thanh niên, trẻ con kéo đến. Cha bảo, chúng nó mang bộc phá tới, dọa sẽ nổ tung cả khu vườn ngôi nhà bác Chắt, giết con ma thuốc độc. Mình chạy ra, trong đám thanh niên đó có cả những người mình từng nghĩ là có hiểu biết.

Bác Chắt chạy sang nhà mình tìm cha, giọng lạc đi, chú cứu bác với, chú cứu bác với chú Bả ơi. Bác khóc. Làng đã chôn bác rồi chú Bả ơi, làng chôn bác rồi. Chôn rồi nhưng chưa lấp đất thôi. Chú cứu bác chú ơi.

Tối đó cha kêu gọi, tập trung người làng tới hội quản. Cha phân tích sự việc một cách rành rẽ, thuyết phục. Bác ngồi bên cạnh cha, tay liên tục quệt nước mắt. Có vẻ như mọi người bắt đầu nghe ra.

Ở một cái làng vốn quá thiếu thốn sự kiện thì sự dồn đoán đâu dễ kết thúc vậy. Một kẻ nào đó vẫn không chịu buông tha. Bác không làm gì để người ta thù ghét, nhưng câu chuyên về thuốc độc nó ma quái quả, nó li kì, nó kích thích quả. Cải sự độc ác đó có lẽ chính là cơ sở tổn tai, là sức sống mãnh liệt, xuyên thời gian cho những tin đồn trong mỗi làng quê.

Bác không thể tiếp tục sống một cách bình thường giữa xóm làng được nữa. Nỗi oan khuất và cảm giác bị ruồng bỏ hành hạ bác từng ngày. Bỏ lại ngôi nhà, bỏ lại khu vườn của tổ tiên, bỏ lại tất cả những gì thân thương máu thịt, bác vào Nam.

Bác Chắt vô Nam rồi con, mẹ nói. Cả nhà mình buồn lắm khi phải biệt lì người hàng xóm quá đỗi thân yêu. Bác đi rồi, thôi cũng mừng cho bác. Sau bao chuyện xảy ra bác sống sao được nữa ở cái đất này. Chưa thấy ai rời quê mà đau đớn như bác. Những ngày sắp đi, bác không ăn, không ngủ. Bác ra đồng, đứng hàng tiếng đồng hồ trước từng đám ruộng mấy chục năm gieo cấy. Về nhà, bác chỉ đứng ngoài vườn, thần thờ trước từng bụi cam, cây bưởi. Sống gần hết cuộc đời, muốn được chết ở Xóm Trùa, vậy mà phải khăn gói ra đi. Giờ phút ra đi, vác bao đổ lên vai, bác gục xuống bậc thềm nhà, khóc rống lên như một đứa trẻ.

Vào Nam đột nhiên bác bị mất trí nhỏ. Các anh chị nói rằng, chắc 

trời thương làm vậy cho tâm bác yên mà sống.