離鄉求學的夏天

離鄉求學的夏天

1997年夏天，輝（Huy）與同（Đồng）一同前往榮市（Vinh）參加榮市大學（Đại học Vinh）附設資優學校的入學考試。
同是心愛的女老師心姐（cô Tâm）的孩子，而輝與同兩人都曾是她與見老師（Thấy Anh）共同任教學校的學生。

一年前，他們就讀於河靜省（Hà Tĩnh）省級資優中學的數學資優班。

離開河靜，是因為對英文這一科過於恐懼。

他們在九年級時從山區的香溪（Hương Khê）下來就讀數學資優班。但這所學校從六年級就開始教授英文，所以他們兩人在課堂上幾乎完全聽不懂。英語老師並不關心為什麼班上有兩位學生如此遲鈍，連最簡單的問題都不會。她對著他們說："Are you stupid?"（你們是笨蛋嗎？）全班哄堂大笑。輝與同也聽不懂，便隨著笑聲一起笑。老師在黑板上又寫了這句話，全班漸漸安靜下來，目光轉而集中在他們兩人身上。

有位女同學幫忙翻譯了這三個單詞。輝與同臉貼在課桌上。這兩位來自山區的孩子開始切身感受到文化差距與進入市區就學所帶來的阻力。

同的哥哥慶兄（Anh Khánh）曾就讀於榮市的資優學校，他說榮市資優學校的英文從十年級才開始學，而且報考這間學校的學生來自廣平省（Quảng Bình）、乂安省（Nghệ An）、河靜省等各地鄉村，所以不必擔心自己落後、土氣。輝與同聽了很心動，決定等九年級結束就報考。

輝出發那天，母親給了一百千盾（越南幣）。母親在他的短褲縫了一個暗袋用來藏錢。八十千藏在短褲口袋裡，母親還小心縫了一道暗線，只要輝拉出線頭就能取錢。另外二十千放在外面穿的長褲口袋中，用來支付汽車車資。

從家到榮市超過七十公里。長途車每天只有幾班，發車時間不固定。早上只能站在路邊等車，有車來就上。見老師陪輝與同一起參加考試。搭上長途車後，他們發現錢包被偷了。在河靜鎮市，他們只得下車回頭，改在國道邊攔車去榮市。搭車途中，同的五十千盾也被偷了。

考試為期兩天，連同其他手續共三天。他們在榮市無親無故，連學校位置也不知道。交通、伙食與住宿費全靠輝短褲口袋中那八十千盾撐著。

他們先找考場，再找住宿。

考完第一科後，輝拉著同到博物館玩。他們沒有足夠的錢吃午飯，只能以玩耍來忘記飢餓。下午再回考場。

那天下午，同借到一些錢，夠再吃一餐並支付返家車費。與他們一同赴考的河靜市同班同學，父母給了五百千盾，是輝的五倍。

夜晚，在路口的街燈下，他們打開書本再溫習一下。輝說坐在這裡讀書可以順便看很多車子開過。他發現只要車子要右轉，後方就會亮起黃燈。這對同來說，簡直就像牛頓發現萬有引力那樣新奇。

三天結束後，他們臉色憔悴、筋疲力盡，因為常常挨餓。這時母親才知道他們被偷了錢，又如何靠自己撐過去。母親責怪見老師，怎麼能將兩個孩子放在路邊不去家裡告知家長。輝則非常開心，因為這兩個初次出城的土孩子能自己處理好一切。他還哭著說，旅社老闆看他們可憐竟然不收住宿費。母親也忍不住淚如雨下，心疼不已。

兩週後的一個傍晚，輝從坡外一路跑回家，一邊跑一邊喊：「媽媽！我考上了！錄取通知書來了！」母親從屋裡跑出來，正在切香蕉花的我也丟下刀子衝到巷口。輝撲進媽媽懷裡緊緊擁抱，媽媽也抱著輝轉了一圈。「真的嗎？通知書呢？」我也擁抱著輝。弟弟、祖母都跑出來，全家人在玉米坡上擁抱在一起，媽媽滿臉淚水。那種激動、幸福的感覺無法形容。

輝與同的優異成績改變了人們對福同村（Phúc Đồng）學生的看法：我們鄉下的孩子一點也不比別人差。輝愛讀書的氛圍也影響了弟弟孝（Hiệu）與渙（Huân）。兩年後，孝也報考了省級資優中學。

每兩週，輝從榮市資優學校回家一趟。有時一人回家，有時帶著五六位同學一起回來，住在同一排租屋。輝帶朋友回來的日子我都很開心。能接待這些優秀、帥氣的同學，我總是準備最特別的菜色招待他們。有道「特別菜」是切絲的波羅蜜醃菜炒蒜與香紫蘇葉（lá canh giới）。每位客人——權弟（em Quyến）、海弟（em Hải）、勇弟（em Dũng）——都讓我愛不釋手。
同教輝吹口哨，權教輝彈吉他，輝則教另一位同學炫技轉筆與彈指技巧。

在上學途中見到剛下車的輝，我高興得想翹課跟他回家玩。看到弟弟的那一刻，心裡暖洋洋的。輝去井邊打水洗澡，一邊吹著口哨。洗完澡後，他拿出棋盤跟父親下棋。晚上十一點，父子倆還在看剛買的新彩色電視播放的足球賽。

週末轉眼過去。隔天凌晨四點，月光仍亮，我與父親陪輝到大馬路搭車去榮市。車來了，輝揹起背包，上車前對我們勉強一笑，揮了揮手。車開遠，消失在店鋪之後，我與父親才牽著腳踏車走回家。父親不想騎，於是我們父子兩人在月光下默默前行。心中空落落的，只盼兩週後輝再回來。

是否真有必要那麼早離家？畢竟還有留在家鄉唸書的選項。對於當時那些成績優秀、思想進步、願意投資孩子教育的家庭來說，這樣的問題根本不在腦中。

有一次，在十一年級中途，輝對父親說，如果只是為了考上大學，其實他可以回家讀書。父親立刻否決：「我們還沒困難到讓你擔心的地步。」那些從小貧困、早早分擔家計的孩子，總將家庭經濟壓力放在心上。或許，對家的思念，也讓輝有過想返回的念頭。

同說：「如果可以重新選擇，我還是想從村莊的學校出發。」但他也說：「就算時光倒流，我與輝仍不會改變已走的道路。因為，當時我們的想法就是那樣。喜歡學習的人，自然會渴望找到一個自己認為更好的學習環境。」

---

書評簡記：
這篇回憶錄風格的敘述，以平實而細膩的筆觸，刻劃了兩個來自越南山區孩子，為求學跨越語言障礙與經濟困難的故事。從誤解英文到夜晚路燈下的備考、從失竊到錄取的歡呼，文章充滿對家庭、教育與成長的真誠情感，堪稱越南教育階級流動經驗的溫柔素描。

Hè năm 1997, Huy với Đồng ra Vinh thi vào trường chuyên bộ Đại học Vinh. Đồng là con cô Tâm, thấy Anh, hai người dạy cùng trường với mẹ.

Một năm trước hai đứa học lớp chuyên Toán trường năng khiếu tỉnh Hà Tĩnh.

Lí do bỏ năng khiếu Hà Tĩnh ra Vinh thì là quá lo sợ môn tiếng Anh.

Lớp chín, hai đứa từ Hương Khê xuống học lớp chuyên Toán. Chương trình tiếng Anh ở đây đã dạy từ lớp sáu nên vào giờ học hai đứa không hiểu gì. Cô giáo dạy tiếng Anh không quan tâm tới lí do vì sao trong lớp có hai học sinh ngáo ngơ, hỏi một câu đơn giản cũng không biết. Giờ giảng bài cô nhìn hai đứa, nói: "Are you stupid?" Các bạn cười ổ. Huy và Đồng không hiểu nghĩa là gì, cười theo các bạn. Cô tiếp tục viết lên bảng "Are you stupid?" Cả lớp không cười nữa, hết nhìn lên cô giáo thì nhìn hai bạn.

Một bạn gái đã dịch nghĩa ba từ trên. Huy và Đồng củi mặt xuống bàn. Hai đứa học trò miền núi bắt đầu cảm nhận được khoảng cách văn hóa và những cản trở khi đến thị xã học.

Anh Khánh anh trai Đồng, từng học ở trường chuyên bộ Vĩnh, cho biết trường chuyên bộ Vinh có hệ tiếng Anh ba năm. Vào lớp mười mới bắt đầu học. Học sinh thi vào trường chuyên ở Vinh đến từ nhiều làng quê các tỉnh Quảng Bình, Nghệ An, Hà Tĩnh nên không phải lo lắng về những chuyện như mình lạc hậu, nhà quê. Hai đứa nghe thích, chờ qua lớp chín thì đăng kí thi.

Ngày Huy đi thì mẹ cho một trăm nghìn. Mẹ may một cái túi trong quần đùi để giắt tiền. Tám mươi nghìn cất trong túi quần đùi. Mẹ cẩn thận may thêm một đường chỉ nháp, khi lấy tiến Huy chỉ cầm đầu sợi chỉ kéo ra là được. Hai mươi nghìn để ở túi quần âu mặc ngoài gửi tiến xe ô tô.

Từ nhà ra Vĩnh hơn bảy mươi cây số. Xe ca một ngày vài chuyến, giờ chạy không cố định. Buổi sáng cứ ra ngoài đường chờ, khi nào có xe thì lên. Thấy Anh đưa Huy và Đồng đi thi. Ngồi trên xe ca thấy bị mất cắp ví. Đến thị xã Hà Tĩnh, thấy quay về. Hai đứa đứng ở quốc lộ chờ bắt xe ra Vinh. Lên xe, năm mươi nghìn của Đồng cũng bị lấy cắp.

Đợt thi diễn ra trong hai ngày nhưng thêm các thủ tục nữa thành ra ba ngày. Hai đứa không quen ai ở thành phố Vinh. Trường ở đâu cũng không biết. Toàn bộ chi phí xe cộ, ăn uống, thuê nhà trọ gói gọn trong tám mươi nghìn đồng đang cất dành trong túi quần dùi của Huy.

Hai dứa đi tìm trường thi. Tiếp theo tìm phòng trọ.

Thi xong môn đầu tiên, Huy rủ Đồng ra ngoài bảo tàng chơi. Hai đứa không đủ tiền để ăn cơm trưa. Chơi cho quên đi cơn dỏi cơm trưa. Chiều lại vào thi.

Thi xong, buổi chiều Đồng vay được số tiến đủ để ăn thêm một bữa vào ngày mai và tiền xe đi về. Người bạn cùng lớp trong thị xã Hà Tĩnh cũng ra thì đợt này. Bạn đi thi, bố mẹ cho năm trăm nghìn, số tiến nhiều gấp năm lẫn của Huy.

Góc ngã tư buổi đêm dưới cột đèn đường hai đứa giở sách ôn cố thêm chút nữa. Huy bảo ngồi đây vira học vừa nhìn được nhiều ô tô chạy qua. Huy tìm được quy luật xe ô tô rẽ đường phải là bật cái đèn vàng phía sau. Đồng coi đó là một phát hiện thú vị ngang tầm Newton phát hiện ra lực hấp dẫn từ quả táo rơi.

Ba ngày dì thì về mặt mũi đứa nào cũng hốc hác, bơ phờ vì nhịn đói. Bấy giờ mẹ mới biết chuyện bị mất cắp tiến và hai đứa đã tự xoay xở thế nào. Mẹ trách thấy Anh sao thả hai đứa con giữa đường mà không sang nhà bảo cho cha mẹ biết. Huy thì vui lắm, vì hai thẳng lơ ngơ lần đầu tiên ra phố mà đã lo được hết. Huy còn khoc là bác chủ phòng trọ thương tình không lấy tiền trọ. Mẹ thì nước mắt lã chã vì xót con.

Một buổi chiều sau đó hai tuần, Huy từ ngoài dốc chạy về nhà. Vừa chạy vừa reo mẹ ơi mẹ ơi con đỗ rồi, có giấy báo trúng tuyển rồi mẹ ơi. Mẹ trong nhà chạy ra. Mình đang cắt rau chuối cũng buông dao lao ra ngõ. Huy sà vào lòng mẹ, ôm chặt mẹ. Mẹ ôm Huy xoay một vòng. Thật không thật không. Giấy báo đâu đã nào. Mình cũng ôm chặt Huy. Hiệu chạy ra. Rồi bà. Cả nhà ôm nhau nhau giữa dốc ngô. Mẹ nước mắt đầm đìa. Cảm giác nghẹn ngào, hạnh phúc.

Việc học xuất sắc của Huy và Đồng làm thay đổi cái nhìn về học sinh Phúc Đồng. Rằng quê ta học hành cũng không thua kém ai. Không khí học hành của anh Huy tác động tích cực đến Hiệu và Huân. Hai năm sau Hiệu cũng thi vào năng khiếu Tỉnh.

Hai tuần một lần, Huy ngoài trường chuyên bộ Vinh về thăm nhà. Khi về một mình, khi rủ thêm năm, sáu bạn cùng lớp, cùng dãy nhà trọ. Những dịp Huy đưa các bạn về mình vui lắm. Mình được tiếp chuyên những đứa bạn em học giỏi, khôi ngô. Mình nấu cơm, kiếm các món ăn lạ về tiếp đãi các em. Món lạ là nhút mít băm xào trộn với thật nhiều tỏi và lá canh giới. Em Quyến, em Hải, em Dũng, em nào chị Hà cũng quý và ngưỡng mộ. Đồng dạy Huy cách huýt sáo. Quyến dạy Huy gảy đàn ghi ta. Huy thì dạy một bạn khác cách xoay bút, bật ngón tay điệu nghệ.

Trên đường đến lớp gặp Huy vừa xuống xe là mắt mình mừng rỡ, muốn bỏ buổi học hôm nay theo Huy về nhà chơi luôn. Cảm giác nhìn thấy em sao mà ẩm áp thế. Huy ra bể múc nước tắm, miệng huýt sáo líu lo. Tắm xong, mang bộ cờ ra đánh với cha. Mười một giờ hai cha con vẫn đang xem tường thuật bóng đá phát trên chiếc tivi màu vừa mới mua.

Ngày cuối tuần trôi qua nhanh. Bốn giờ sáng hôm sau, trăng còn sáng, mình và cha đi cùng Huy lên đường cái đón xe ra Vinh. Xe đến, Huy mang ba lô lên xe, gượng gạo cười, tay vẫy vẫy chị và cha. Xe đi rồi, khuất khỏi mấy hàng quán rồi mình với cha mới dắt xe đạp quay về. Cha chẳng buồn đạp xe. Hai cha con lặng lẽ đi dưới ánh trăng. Cảm giác cứ trống vắng buồn thương. Mong thời gian trôi nhanh để hai tuần nữa Huy lại về.

Có nhất thiết phải xa nhà sớm vậy không khi mà vẫn còn sự lựa chọn là học ở quê? Câu hỏi đó tuyệt không tồn tại trong đầu những học sinh giỏi và bậc phụ huynh có tư tưởng tiến bộ biết đầu tư cho con chuyện học hành bấy giờ.

Một lần, giữa năm lớp mười một, Huy nói với cha, nếu mục đích để đỗ đại học thì con về nhà học cũng được. Cha gạt đi, cha mẹ vẫn chưa khó khăn đến mức con phải lo lắng như vậy. Những đứa trẻ nghèo sớm lo việc nhà cứ luôn canh cánh trong lòng gánh nặng kinh tế đổ lên đầu cha mẹ. Và, có thể cả nỗi nhớ nhà khiến cho Huy có lúc nghĩ ngợi muốn về gần.

Đồng nói, em muốn ra đi từ trường làng, nếu được lựa chọn lại. Và Đồng cũng nói, nhưng nếu thời gian quay ngược lại, em và Huy vẫn không thay đổi con đường mình đã đi. Bởi suy nghĩ ở thời điểm đó là như vậy. Đã thích học rồi thì muốn tìm đến một môi trường học mà mình cho là tốt hơn.